Франсуа Рене де Шатобриан

Франсуа́ Рене́ де Шатобриа́н (фр. François-René, vicomte de Chateaubriand; 4 қыркүйек 1768, Сен-Мало — 4 шілде 1848, Париж) – француз жазушысы, дипломат, қоғам қайраткері, француз әдебиетіндегі романтизмнің негізін салушылардың бірі (француз әдебиетінде «романтизмнің атасы» саналады). Француз романтизмінің алғашқы кезеңіндегі ірі фигура – орыстың ұлы ақыны Пушкин «барлық жазушылардың ұстазы, үйретушісі бола білген, жаңа дәуір жазушысы» деп атаған ақсүйек (виконт).

François-René de Chateaubriand
Painting by Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson.
Дүниеге келгені:	қыркүйектің 4 (1768—09—04) Saint-Malo, France
Қайтыс болғаны:	1848 ж. шілденің 4 (79 жаста) Paris, France
Мансабы:	Politician, diplomat, writer, historian
Жанры:	Romanticism
Елеулі шығармасы(лары):	Atala Génie du christianisme René Mémoires d'Outre-Tombe

Өмірі

1768 жылдың 4 қыркүйегінде Сен-Мало қаласында (Бретань) бретондық дворян отбасында дүниеге келді. Балалық шағын теңізге жақын жерде орналасқан, ортағасырлық түнерген Комбург замогында өткізді. Доледе, Реннеде және Динанда білім алды. Шатобриан 1788 жылы Наваррск полкының кіші лейтенанты болып тағайындалды. Ұлы саяхатшылар туралы естіген әңгімелеріне желігіп Шатобриан Америкаға аттанып, ол жақта 5 ай уақытын өткізді (1791 жылдың шілде-желтоқсан). Бұл саяхат кейін өзінің маңызды еңбектерін жазуға түрткі болды. Х УІ Людовиктің тұтқындалғанын естігеннен кейін Шатобриан Францияға қайта оралады. Келген соң, өз ортасының қызына үйленеді. Кобленцтегі армия қатарына қосылып, Тионвильді қоршауға қатысады. Бір сөзбен айтқанда, король армиясының құрамында соғысады. Алған жарақатынан сауыққаннан кейін, Англияға кетіп, онда 7 жыл тұрады. (1793 жылдан 1800 жылға дейін).

Тұрған үйі.

Англияда эмиграцияда болған кезінде өзінің «Революциялар туралы тәжірибелер» атты (1797 жыл) алғашқы еңбегін жазып, жариялады. Оған қоса, революция идеяларын жоққа шығарған және католиктік религияны дәріптеген бірнеше шығармаларын жарыққа шығарды. Француз романтизмі эстетикасының қалыптасуында Шатобрианның «Христиандықтың ұлылығы» (1802) атты трактаты маңызды роль атқарды. Мұнда ол жаңа драматизмді аша отырып, христиан дінінің өнерді байытқанын дәлелдегісі келді. Шатобриан өнер адамзат тарихымен бірге дамып, өзгереді деп ойлай отырып, өнерді христиандыққа дейінгі және христиандық деп екіге бөлді. Шатобрианға әдеби атақ әкелген «Атала» (1801) және «Рене» (1805 жылы жеке басылымы жарыққа шықты) атты шағын повестері. Бұл шығармаларын жазушы алғашында американдық үндістердің өміріне арналған прозалық эпопеясының тарауларына қоспақшы болады, бірақ кейін «Христиандықтың ұлылығы» шығармасына иллюстрация ретінде енгізеді. «Атала, немесе шөл даладағы екі жабайының махаббаты» атты повесін Шатобриан бүркеншік атпен жариялайды. «Атала» повесі оқырмандарына автор суреттеген өздеріне мүлде таныс емес халықтың тұрмысы, салты, табиғаты, орман суреттері арқылы қатты әсер етті. Шатобриан француз әдебиетіне бірінші болып жаңа материалды – экзотиканы енгізді және бұл кейінгі романтизм өнерінде кең қанат жайды. «Рене» атты екінші повесінде автор еш бүкпесіз кейіпкерін өз атымен атап, оны экзотикалық пейзаж фонында, ағаш астына отырғызып, қартайған, соқыр Шактас пен миссионер Суэльге өз тарихын айтқызады. 1805 жылы «Рене» повесі жарияланғанда жазушы замандастары оның бұл шығармасына мән бермейді. Аталған туындысы арқылы жазушы әдебиетке индивидуализм драмасын енгізді, яғни рухани жан-дүниесі бай адамның қоғаммен келіспеушілігін суреттеді. Шатобрианның өзінен кейінгі жазушыларға, әсіресе, Бальзакқа тигізген әсері зор болды. В.Гюго жас күнінде өз күнделігіне: «Болсам – Шатобриан сияқты боламын немесе ешкім болмаймын!» деп жазып қалдырған екен. Әдебиеттегі атағына көңілі толмаған Шатобриан 1803 жылы Наполеонның шақыруымен Римдегі француз дипломаты қызметіне тағайындалады, бірақ бір жылдан кейін, герцог Энгиенский өлтірілгеннен кейін, өз еркімен отставкаға кетеді. Ол Бурбондар үкімет басына қайта келгенше саясатпен біраз уақыт айналыспайды. Император армиясының капитуляциясына бір апта қалғанда ол бурбондардың көмегімен «Бонапарт пен Бурбондар туралы» памфлетін жариялап үлгереді (1814). Шатобриан 1811 жылы француз Академиясының мүшелігіне қабылданып, 1815 жылы пэр лауазымына ие болады. 1809 жылы Шатобрианның «Христиандықтың ұлылығы» идеясын дамытқан және алғашқы христиандар туралы баяндаған «Азап шегушілер» романы жарық көреді. Аталмыш романды жазу үшін Шатобриан Грекия мен Таяу Шығысқа саяхат жасайды. Зерттеушілер Шатобрианды «Франциядағы реакциялық романтизмнің типтік өкілі» деп таниды. Реставрация кезінде әдебиеттен кетіп, саяси қайраткер ретінде танылды; бурбондар үкіметі билік басына келгенде Шатобриан Берлинде (1821), Лондонда (1822), Римде (1829) елші, ал 1823-1824 жылдары сыртқы істер министрі қызметін атқарады. 1823 жылы болған Испан революциясын басып-жаншудың бастаушысы (инициаторы) болды. Ал Бурбондар үкіметі тақтан құлағаннан соң, ол мүлде саясаттан кетеді. Шатобриан қайтыс болғаннан кейін оның «Ыңыранған хаттар» атты еңбегі жарияланды.