Шатырша толғақ шөп

Ботаникалық сипаттамасы.

Шатырша толғақшөп – биіктігі 15 – 20 см, екі жылдық шөп тектес өсімдік. Сабағы төрт қырлы түзу, оның жоғары жағында бұтақшалары көптеу болады. Өсімдік тамыры жіңішке, сопақша келген жапырақтары шоғырланып, топтасып орналасқан. Жапырақтары жұмыртқа тәріздес, шеттері бүтін болады. Майда,қызғылт және ақ түсті гүлдері топтасып, шоғырланып орналасады. Өсімдік шілде – тамыз айларында гүлдейді. Гүл жапырақтары да, гүл тостағаншасының қалақшалары да бес – бестен болады. Жемісінің жалпы пішіні ұзынша келген қауашақ тәріздес.

Табиғатта таралуы.

Бұл өсімдік республикамыздың солтүстік облыстарында жиі кездеседі. Олар су жайылған шабындықтарда, көл – өзен жағаларында, сазды жерлерде өседі. Дәрілік шикізат ретінде сабағын, жапырағы мен гүлін гүлдеген кезінде жинап алып, өте құрғатпай, көлеңке жерде кептіреді де, фанерь жәшіктерде сақталады. Дұрыс жиналып, құрғақ жерде сақталған дәрілік шикізат екі жылға дейін шипалық қасиетін жоя қоймайды. Химиялық құрамы. Өсімдіктің дәрілік шикізатының құрамында бір процент шамасында генцианин деп аталатын алколоид, эритаурап, эритроцентауран, генциопикрин деген глюкозидтер, сондай – ақ аздаған мөлшерде эфир майлары, аскорбин қышқылы, шайырлы заттар, балауыз және басқа да заттар бар.

Қолданылуы.

Халық емінде бұл дәрілік шөп малдың асқазан – ішек жұмысы нашарлағанда, ішектер түйіліп ауырып, желденгенде , өт қалтасы және өт жолы қабынғанда қолданылған. Малшылар, тәжірибесі мол мал дәрігерлері мен фельдшерлер бұл өсімдікпен бүйрек ауруларын да емдеген.

Қазіргі мал дәрігерлігі практикасында шатырша толғақшөппен негізінен асқазан – ішек ауруларын емдейді.

Дәрілік шөп амара тинктурасы деп аталатын ащы тұнба қоспасының құрамына кіреді. Оны жасау үшін андыз тамырының 30 грамы, шатырша толғақшөбінің 60 грамы, кермек жусанның 30 грамы, мандарин қабығының 15 грамы араластырылып, 50 проценттік 850 – 900 мл спиртте 6 – 7 күн бойы ашытылады. Бұл ащы тұнба малдың азыққа тәбетін ашу және асқазан – ішек сөлінің көп шығуы үшін қолданылады.

Оның малға беру мөлшері : жылқыға – 1 – 3 мл, ірі қараға 2 – 8, қой – ешкіге 0,3 – 0,2 мл.

Шатырша толғақшөп мал ішегіндегі жұмыр гельминттерді түсіру үшін қолданылады. Ол үшін шайшөптің - 50, түймешетеннің 50,шатырша толғақшөптің – 50 грамы араластырылып, қоспаның 50 – 60 грамы қайнап тұрған 1 литр суға салынып, 15 – 20 минут тұндырылады. Бұл тұнба гельминтозбен ауырған ірі қараға 100 – 150 мл, қойға 30 – 50 мл мөлшерінде тәулігіне 3 рет ішкізіледі. Малдың өт ауруларын емдеу үшін шатырша шөптің 10 грамы, аңдыздың 10 грамы, шайшөптің 10 грамы жақсылап араластырылады да, бір жарым литр салқын суға салып, 10 – 12 сағат тұндырлады ( түнге қарай ). Одан кейін 1 – 2 минут қайнатылып, суытылады. Бұл тұнба ірі қараға – 150 – 250, жылқыға – 120 – 230, қойға – 50 – 90 мл мөлшерінде тәулігіне үш рет ішкізіледі. 66-67-68 бет

Дереккөздер

Шәріпбаев Н. Малдың асқазан - ішек ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер // Шатырша толғақ шөп — "Қайнар", 1988. — Б. 66-68. — (Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану). — 5700 таралым. — ISBN 5 - 629 -00074 - 5.