Шағатай қорымындағы кесене

Шағатай қорымындағы кесене — ХІХ ғасырға жататын кесене. Қызылорда қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 99,3 шақырым жерде (азимут 64°) , Телекөл көлінің маңындағы қорымның батыс бөлігінде орналасқан.

Географиялық координаттары:

45°13′90,2"с,е,

66°39′89,3"в.б.

Кесене сипаты

Қорым қам кесектерден тұрғызылған бірнеше жерлеу қоршауларынан және қабір үсті ескерткіштері - "көктастардан" тұрады. Осы құрылыстарға тән ерекшелік айналасындағы бірнеше шақырымға созылып жатқан жергілікті ескерткіштерден күрт ерекшелейтін жоғары деңгейдегі тепе-теңдік.

Кесене тікбұрышты қам кесектерден (6,5/9×19×35 см, 10 қатар +10 жым = 0,89 м) тұрғызылған, жоспарындағы аумақтық өлшемдері - 4,50×2,87 м, биіктігі-3,40 м. Кесене жоспарында тікбұрышты, үсті күмбезбен жабылған. Қабырғаларының жоғары бөлігі ішіне қарай аздап еңкейген. Оңтүстік, оңтүстік-батысқа бағытталған негізгі қасбетінің ортасында жебе тәрізді аркамен көмкерілген кіреберіс ойығы бар. Ескерткіштің күмбезі негізінің үйлесімділігіне сай тікбұрышты болып келген. Күмбездің жоғарғы бөлігі қатты бүлінген, бірақ қалдықтарына қарағанда ол төрт жақты қаландыдан шығарылған, тек ұзын жақтарының қаландылары дөңгеленген. Соған қарағанда (сұлбасы сүйірлеу болса керек) композиция "сағана" типті қабір үсті ескерткішімен көмкерілген жоғары көлемдегі параллепипедті еске түсіреді. Осындай типтегі қабір үсті ескерткіштері Қазақстан аумағында кең тараған.

Ескерткіштің камерасы да жоспарында тікбұрышты, сыртқы кескініне лайық. Қабырғаларынаң төменгі бөлігі тік, мөлшермен кіреберіс аркасының құлыптық деңгейінен бастап күмбезге өтетін жерге дейін біртіндеп ішке қарай еңістелген. Камера арнайы сыланбаған, дегенмен ол төменгі бөліктен күмбездің басына дейін қаландыдан шыққан лаймен сыланған.

Қорымның басқа ескерткіштері (қоршаулары) өздерінің көлемдері мен мөлшерлері жағынан сипатталған кесенемен бірдей, бірақ олардың күмбездері жоқ, оның есесіне олардың қасбеттері немесе интерьерлері сәнді аркалы текшелермен өңделген.

Шағайтай қорымының өзгеше тұрпаттағы жерлеу қоршауларының жергілікті архитектураны біршама байытарына сөз жоқ.