Шаңғы туризмі
Белсенді туризмнің ең күрделі түрлерінің бірі – шаңғы туризмі. Ол елімізде жыл өткен сайын кең қанат жайып, дамып келеді. Шаңғы және таулы аймақтғы шаңғы тебу тәсілін жіті меңгеру қажеттігі, жұқа, қалың қарларда жүрудің қиындығы кейбір қауіптің бары (температураның төмендігі, боран және т.б.) саяхатқа қатысушыларға дене тәрбиесі мәдениеті талаптарын арттыруды жүктейді.Шаңғымен саяхат жорығы кей қиындықтарға қарамастан өзінің қайталанбас тамашалығымен есте қалып, оған қатысушылардың дене құрылысын шынықтыруда зор маңызға ие болады.Шаңғы туризмі қыс кезінде,белгілі бір қар жамылғысының қалыңдығына байланысты өткізілетін,өзіндік ерекшеліктеріне байланысты құрал-жабдықтары ( примус,пеш,шаңғы т.б.) және қонақ жайлары (бивуак,қар үйшіктері,тұрғын мекен жайлар т.б.) бар жорықтарға байланысты жұмыстар тобы.Климаттың,ауа-райының әр түрлі жағдайында жорықтар өткізіледі.Шаңғы туризмі бойынша жорықтар жазық жерлерде және таулы аудандарда қар жамылғысы тұрақты аймақтарда таралған.
Шаңғы туризміне қатысушылардың басты кедергілері: қар жауып тұрған кездегі қозғалыс (әсіресе қары борпылдақ, жұмсақ ормандарда), биік, ұйлыға өскен бұталар, мұзы жақсы қатпаған өзендер, жоғары немесе төмен түсуге мәжбүр ететін биік қия, жоталар.
Шаңғы жорықтары кезінде қатысушылардың физикалық дайындығы мен жасына байланысты түсетін күштің сәйкес келу қажеттілігін есте сақтау қажет. Ересек туристер үшін күндізгі жүру күніне 25-30км құрайды. Бұндай жүруді жаттыққан топ аса күш жұмсаусыз, үнемі жаттығусыз орындайды, әсіресе, көпкүнді жорықтарда, бұндай жолды жүру қиын.Мектеп оқушыларымен жорықтарды ұйымдастыру кезінде дала жағдайында түнеуді жоспарлауға рұқсат етілмейді. Жаңадан үйреніп жүрген ересек адамдар үшін де бұндай түнеуді ұйымдастырмаған дұрыс болады [1].
Шаңғы жорығын ұйымдастыру өңдеу
Шаңғы жорығының ерекшeлігі ,біріншіден, қозғалыс құралы ретінде қолданылады,екіншіден,дене шынықтыру,спорттық құрал түріне жатады.
- Шаңғы жорықтарын ұйымдастырғанда топты екіге бөледі.
1.енді үйренушілер тобы;
2.шаңғыны толық меңгерген адамдар; Бірінші топ үшін шаңғы түрлері ерекшелік қолдану тәсілдері керергілерден өту таулы аймаққа арналған түрі болады. Шаңғышылардың аяқты бекіту орындары әр түрлі болып келеді:арнайы ботинкалармен шығатын шаңғылар,тек бекіту орны бар шаңғылар бар.Шаңғы жорықтарының танымдық ерекшелігі сол,ол кез-келген жастағы адамдарға ұйымдастырылуы мүмкін.
- Шаңғы трассаларын 3-ке бөліп қарастыруға болады:
1.Үйренуші мен балаларға арналған;
2.Әуесқойларға арналған;
3.Спорт шеберлеріне арналған.
Шаңғы жорығындағы кедергілер өңдеу
Шаңғы жорығында өзіне тән табиғи кедергілер жіктеледі. Осындай кедергілерге жарлар мен жыралар,шұңқырлар мен шұңғымалар,тастар мен жартастар,өсімдіктер дүниесі,қураған ағаштар және құрылыс қалдықтары.Шаңғымен қозғалу кезінде кездескен кедергілерден өтудің әр түрлі тәсілдері бар.Бұл тәсілдерді шаңғышы толық меңгеруі қажет.Ал,шаңғы қозғалысы дене қимылына тәуелді.Сондықтан шаңғы жорығы дене тәрбиесін қажет етеді.Өйткені шаңғыда бұрылу,тежелу,қозғалысқа келтіру дене қозғалысы арқылы жүзеге асырылады.Шаңғыға тұрғаннан кейін оны қозғалысқа келтіру,шаңғы таяқшасының көмегімен адымдап жүру,сырғанау тәсілі пайда болады, ал шаңғымен жүру дене нің толық бұрылуымен ерекшеленеді.Шаңғымен шұңғымалардан және бөренелерден өту кезінде салмақ шаңғының ортасына түседі.Шаңғымен беткейге көтерілудің әр түрлі тәсілдері бар.Бұл беткейдің көлбеулігіне байланысты.Егер беткей 15-20 градус шамасында болатын болса,оған таяқша көмегімен адымдап,жылжып көтерілуге болады.20-30 градус шамасындағы биікке жартылай демалып,одан рі мүмкін болмаған жағдайда шаңғыны шешу керек.Шаңғы жорықтары қыс айларында адамдарды ынталандыратын жорық түрі болған соң,оның ұйымдастырушылық тәсіліне көп мән беріледі[2].
Шаңғы туризмінің тактикасының маңызды элементтері өңдеу
Шаңғы туризмінің тактикасының маңызды элементтері қатарына: маршруттың дұрыс түрін таңдау; сол маршрут бойынша болатын қиын жол учаскелерін бөліп, қарастыру;жорықты жүріп өту графигін құрастыру және де қиын учаскелерді қауіпсід түрде өту үшін таңдаулы уақытты таңдау; лавина болатын жерлер мен қауіпті, экстремальды жерлерді өту барысында коллективті жұмысты ұйымдастыру. Дәстүрлі жорықтармен қатар ( ақпан, наурыз және сәуірдің басы), күзгі және көктемгі маусымаралық жорықтар ( елдің солтүстік аудандарындағы маршруттарға сәйкес), сонымен қатар поляр түні ( Полярлы маршруттар бойынша) ұйымдастырылады. Мұндай жорықтар барысында туристер өте жақсы деңгейдегі дайындықта болуылары қажет[3].[4]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ «Туризмнің белсенді түрлерінің әдіс-тәсілдерінің негіздері» пәні бойынша 050902 «Туризм» мамандығына арналған оқу құралы/ С.Аманжолов атындағы шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті Экономика және қаржы факультеті «Менеджмент және маркетинг» кафедрасы – Өскемен,2007.
- ↑ Саяхат жорықтарын ұйымдастыру мен өткізудің жалпы негіздері»/Оқу құралы/- Алматы,1996 7б.
- ↑ http://komanda-46.narod.ru
- ↑ Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3