Шырыш

Шырыш (лат. Eremurus) – шырыштар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер тегі.

Шырыш
Eremurus himalaicus
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Дара жарнақтылар Сабы: Asparagales Тұқымдасы: Xanthorrhoeaceae Кіші тұқымдасы: Asphodeloideae Тегі: Eremurus M.Bieb. (1810)
Синонимдері
Ammolirion Kar. & Kir. Henningia Kar. & Kir. Selonia Regel

Таралуы

Оңтүстік-Шығыс Еуропаның және Азияның далалы, шөлді аймақтары мен ашық таулы жерлерінде (биіктігі 3500 м) өсетін 60-қа жуық түрі бар. Қазақстанның таулы далаларында, құмайт, топырақты шөлдерінде 13 түрі кездеседі.

Сипаттамасы

Бұлардың биіктігі 30 – 130 см, кейде 2 м-дей. Тамыры ұршық пішіндес, етжеңді. Жапырағы түп жағында, ұзын, қандауыр пішіндес. Сабағында жапырақ болмайды, оған көп гүлді (кейбір түрінде оның саны 500-ге жетеді) шашаққа айналған гүлшоғыры орналасқан. Гүлі қос жынысты, ақ, қызғылт, қызыл, сары не сұрғылт түсті. Гүлтұғыры жапырақтарынан едәуір биік. Гүлсерігі қоңырау тәрізді, аталығының саны алтау, жатыны 3 ұялы. Мамыр – шілде айларында гүлдеп, жемістенеді. Жемісі – шар тәрізді тегіс, үш ұялы қорапша. Регель шырышының (Е. regelіі), үлкен шырыштың (Е. robustus), қоңыр шырыштың (Е. fuscus) және Тәңір тау шырышының (Е. tіanschanіcus) маңызы зор. Олардың тамырында желім жасау үшін пайдаланылатын декстрин болады; көк жапырағын және тамыры жеуге жарайды; жапырағынан бояу алынады. Шырыштар – әсемдік және шырынды өсімдіктер.

Түрлері

Эремурус тегін 60 өсімдік құрайды:

• Eremurus afghanicus Gilli
• Eremurus aitchisonii Baker
• Eremurus alaicus Khalk.
• Eremurus albertii Regel
• Eremurus ×albocitrinus Baker
• Eremurus altaicus (Pall.) Steven – Алтай шырышы
• Eremurus ammophilus Vved.
• Eremurus anisopterus (Kar. & Kir.) Regel
• Eremurus azerbajdzhanicus Kharkev.
• Eremurus bactrianus Wendelbo
• Eremurus brachystemon|aut=Vved.
• Eremurus bucharicus Regel
• Eremurus candidus Vved.
• Eremurus cappadocicus J.Gay ex Baker|
• Eremurus chinensis O.Fedtsch.
• Eremurus chloranthus Popov|
• Eremurus comosus O.Fedtsch.
• Eremurus cristatus Vved.
• Eremurus dolichomischus Vved. & Wendelbo
• Eremurus furseorum Wendelbo
• Eremurus fuscus (O.Fedtsch.) Vved. – қоңыр шырыш
• Eremurus hilariae Popov & Vved. – Илария шырышы
• Eremurus himalaicus Baker
• Eremurus hissaricus Vved.
• Eremurus iae Vved.
• Eremurus inderiensis (M.Bieb.) Regel – Индер шырышы
• Eremurus jungei Juz.
• Eremurus kaufmannii Regel
• Eremurus kopet-daghensis Karrer
• Eremurus korovinii B.Fedtsch.
• Eremurus korshinskyi O.Fedtsch.
• Eremurus lachnostegius Vved.
• Eremurus lactiflorus O.Fedtsch. – ақшыл шырыш
• Eremurus ×ludmillae Levichev & Priszter
• Eremurus luteus [Baker]]
• Eremurus micranthus Vved.
• Eremurus nuratavicus A.P.Khokhr.
• Eremurus olgae Regel – Балшырыш
• Eremurus parviflorus Regel
• Eremurus persicus (Jaub. & Spach) Boiss.
• Eremurus pubescens =Vved.
• Eremurus rechingeri Wendelbo
• Eremurus regelii Vved. – Регель шырышы
• Eremurus robustus (Regel) Regel – үлкен шырыш
• Eremurus roseolus Vved.
• Eremurus saprjagajevii B.Fedtsch.
• Eremurus sogdianus (Regel) Benth. & Hook.f.
• Eremurus spectabilis M.Bieb.
• Eremurus stenophyllus (Boiss. & Buhse) Baker
• Eremurus subalbiflorus Vved.
• Eremurus suworowii Regel
• Eremurus tadshikorum Vved.
• Eremurus tauricus Steven
• Eremurus thiodanthus Juz.
• Eremurus tianschanicus Pazij & Vved. ex Pavlov – Тянь-Шань шырышы
• Eremurus turkestanicus Regel
• Eremurus wallii Rech.f.
• Eremurus zangezuricus Mikheev
• Eremurus zenaidae Vved.
• Eremurus zoae Vved.

Сыртқы сілтемелер

• A Close-up View of the "Foxtail Lily" (Eremurus spectabilis) by Brian Johnston (Canada) (ағыл.)Үлгі:Проверено