Шығыс Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты

Шығыс Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты, 1939 ж. қазан айында құрылған.

Бұл мұрағатта Өскемен уездік революциодік комитеті, Қызыл Армия мен “Тарбағатайдың қызыл тау қырандары” партизан жасақтарының Азамат соғысы жылдарында колчакшылар мен анненковшыларға қарсы күресі, уездік атқару комитеті қорларында жаңа қоғам орнату, халық шаруашылығын қалпына келтіру жұмысына байланысты құжаттар кешені топтастырылған. Тау-кен, металлургия, машина жасау өнеркәсібінің даму тарихын баяндайтын құжаттар өте маңызды болып табылады. Шығыс Қазақстан облысының шаруашылықтарында Белогород тау-кен, Ертіс полиметалл, Өскемен қорғасын-мырыш, Зырян, Лениногор комбинаттарында өнім өндіру, еңбек өнімділігін арттыру, озық технологияны енгізу, социалистік жарысты ұйымдастыру туралы мәліметтер молынан кездеседі. Шығыс Қазақстан геологогиялық басқармасы мен оған қарасты мекемелердің қорларында Өскемен, Семей өңірлерінің геологогиялық сипаттамалары, қазба байлықтары туралы, оларды өндіру тәсілдері туралы мол мәліметтер топтастырылған. Шығыс Қазақстан өңірінде электр қуатын өндіруге байланысты деректер “Алтайэнерго”, “Иртышгэсстрой” қорларында сақталған. Тарихшылардың, экономистердің назарын, әсіресе, Бұқтырма, Өскемен СЭС-терінің салынуы туралы құжаттар аударады. Ауыл шаруашылығының дамуына уездік, аудандық, облыстық деңгейдегі аграрлық мекемелермен ұжымдық және кеңестік шаруашылық қорларынан табуға болады. Бұл құжаттар кешенінде көшпелі қазақ халқын отырықшыландыру, жерге орналастыру, механикаландырылған ірі шаруашылықтарды ұйымдастыру туралы айтылады. Мәдени-ағарту ісінің деңгейі, мектептер мен кітапханалар жүйесінің, оқу орындарының дамуы әр түрлі халық ағарту мекемелерінің қорларында топтастырылған. “Шығыс Қазақстанның тарихы”, “Шығыс Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында”, т.б. тақырыптық коллекциялар да оқырмандардың назарын аударады. Облыс тарихына байланысты қызықты құжаттар жеке қорларда да сақталған. Мәселен, жазушы П.Васильевтің, медициналық ғылыми докторы Н.С. Пахотинаның, т.б. қорларында. Облыстың еңбек озаттары, Социалистік Еңбек Ерлері, Кеңес Одағының Батырлары, басқа да атақты адамдары туралы құжаттар мен фотосуреттер бар. Облыстық мұрағаттың Зырян (1963), Зайсан (1963), Лениногор (1966) бөлімшелері құрылған.

Кеңес өкіметі жылдарында мұрағат құжаттамалар саласының көптеген бағыттары бойынша Қазақстанда, КСРО-да алдыңғы қатарлы орындарға ие болып, игі бастамалар көтерді. Мәселен Зырян бөлімшесі 1976–80 жылдың қорытындысы бойынша одақ көлемінде бірінші орынға ие болды. Бұл ұжым КСРО-да тұңғыш рет жеке адамдар құрамы құжаттарының анықтамалығын жасады, Қазақстанда алғашқы болып жеке адамдар құжаттарының шаруашылық есептері мұрағатын ұйымдастырды. Алтай өңірінің индустрияландыру тарихына байланысты облыстық мұрағаттар арасында тұңғыш рет құжаттар көрсеткіштерін, “Кенді Алтай” атты құжаттар жинағын дайындап шығарды. Ш. І. о. м. м-ның 5 бөлімшесі, 15 қалалық-аудандық мұрағаттары бар.

Құжаттардың хронологиясы 1917 жылдан басталып, қазіргі кезеңге дейінгі аралықты қамтиды. Семей облысының Шығыс Қазақстан облысына қосылуына байланысты Семей облысы мемлекеттіқ мұрағатының негізінде Шығыс Қазақстан облысының қазіргі заманғы құжаттамалар орталығы құрылды. Мұнда 564 мың іс жинақталған. Бұл ұжым алғашқы кезде Семей губерниялық, округтік, аудандық, кейін облыстық мұрағат болып аталып, 20 ғасырдың соңына дейін жеке-дара жұмыс істеп келді. Мұнда жинақталған құжаттардың нысандары басқа мұрағаттардың деректерімен мазмұндас. Бұл мұрағатта М.Әуезовтің, Ж.Аймауытовтың, т.б. алаш зиялыларының шығыс бөлігі өкілдерінің алғашқы кезеңдегі қызметіне байланысты басқа мұрағаттарда жоқ деректер кездеседі. Сонымен қатар Семей полигонына байланысты деректер де бар. Облыстағы барлық мемл. мұрағат жүйесі Шығыс Қазақстан облысының құжаттамалар басқармасына қарайды. Жалпы мемл. сақталымдағы тұрақты істер саны 2 млн. 143 мың. Шығыс Қазақстан облысы м. м-ның ғыл.-анықтамалық аппараты: тізімдемелер, қорлардың қысқаша анықтамалығы, жолнама, жүйелік каталог, тақырыптық және қор бойынша шолулар, т.б. ғыл.-анықтамалық әдебиеттер қоры 2 мың данаға жуық.