Шілікті қорымы
Шілікті қорымы (б.з.б. VIII-VII ғғ.) – Шығыс Қазақстан облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген археология ескерткіші. Қазақстанның жалпыұлттық қасиетті нысандар тізбесіне енген.
Орналасқан жері
өңдеуЗайсан ауданы, Шілікті ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км және солтүстік-шығысқа қарай 5 км жерде Шілікті жазығында орналасқан. Ұзындығы - 80, ені - 30 шақырым осы кең жазықты оңтүстігінде Тарбағатай, шығысында Сауыр-Сайқан, солтүстігінде Маңырақ таулары қоршап жатыр. Шілікті жазығының жағрафиялық жағдайы адам өмір сүруіне өте қолайлы. Жазы шыбынсыз салқын, қысы қарсыз және жылы болып келетін даланы малшы тайпалар қола дәуірінен бері кең қоныстанған.
Тарихи деректер мен зерттеулер
өңдеуШілікті даласында көне мәдениеттің аса бір өркендеген уақыты б.з.д. Ι-мыңжылдыққа сәйкес келеді. Бұл кезде Шілікті даласын сақ тайпалары мекендеген. Шілікті даласында сақ-үйсін дәуірінің екі жүзден астам ескерткіштері бар. Олардың елу шақтысы патша және ақсүйек обалары. Бұл ескерткіштерді бірінші зерттеген семейлік гидротехник Г.Н. Бокий еді. 1909-1910 жылдары ол Шілікті даласының шығыс шегінде орналасқан Шаған оба қорымдарын қазып зерттеді. 1949, 1959, 1961 және 1962 жылдары Шілікті қорымдарында профессор С.С. Черников қазба жүргізді. Ол барлығы 13 обаны қазып зерттеді. 2003 жылдан бастап бұл өңірді профессор Ә.Т. Төлеубаев зерттеп жатыр. Бүгінгі күнге дейін Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының ғылыми қызметкерлері Шілікті 3 қорымының, №1, Шілікті 2 қорымының №1,2,4 қорғандынына зерттеу жұмыстары толық қазылып зерттелді. 51 қорғаннан тұратын Шілікті қорғандарының кешені ерте темір дәуірінің ескерткіштері болып табылады.
Археологиялық бай Шілікті қорғандарының бірі – Бәйгетөбе. Ол Жалшы ауылының оңтүстік жағында орналасқан. Ол жерден Қазақстан аумағында анықталған үшінші Алтын адам табылған. Бәйгетөбе қорғаны 2003 жылы танымал қазақстандық археолог Ә.Т. Төлеубаевпен ашылды. Қорған б.з.б. VIII ғасырға жатқызылады, биіктігі 7,9 м, диаметрі оңтүстіктен солтүстікке қарай 99 м, шығыстан батысқа қарай 97,4 м. Обадан барлығы 4303 дана алтын заттар табылды. Оның 153 данасы мәліннің маскасы бейнесінде, 36 данасы бүркіт-самұрұқ, 20 данасы бұғылар, 39 данасы қасқыр (аю) түрінде, бір түйме-қаптырма бесжұлдыз, бір қаптырма арқар бейнесінде. Сонымен қатар 23 дана қоңырауша түріндегі, 63 дана кеңірдекше түріндегі, 17 дана алтын тілікше, 7 дана алтын сым, 141 дана жартышар сияқты салпыншақтар, 2835 дана миниатюралық құлақшалы, кесеге ұқсас салпыншақтар, 223 ұсақ кеңірдекше тізбе, 743 шығыршық тізбе және бір дана кішкене қапсырма шеге табылды. 3-Шілікті қорымындағы Бәйгетөбе обасының ірі және өте күрделі архитектуралық құрылысы әлеуметтік-мәдени және табиғи-қорықтық қызмет атқарған. Ескерткіштің осыншама ірі көлемі онда жерленген адамның қоғамда өте жоғары мәртебеге ие болғандығын дәлелдейді. Бәйгетөбе обасында сақ жұртының ең алғашқы патшаларының бірі жерленген.
Табылған заттардың көбі Эрмитажда сақтаулы.[1]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9