Эквиваленттілік принципі

Эквиваленттілік принципі – дененің инерциялық емес санақ жүйесіндегі еркін қозғалысы мен тартылыс өрісіндегі қозғалысының бір-біріне эквивалентті (ұқсас) екендігін тұжырымдайтын принцип. Қарастырылып отырған екі жағдайда да дененің үдеуі оның массасына, химиялық құрамына, т.б. қасиеттеріне тәуелді емес. Сондықтан бастапқы қозғалыс шарттары бірдей болады. Осы мағынада кеңістіктің кішкене аймағындағы кез келген гравитациялық өріс белгілі бір инерция емес санақ жүйесіне эквивалентті болып есептеледі. Жалпы салыстырмалық теориясын (қ. Тартылыс) жасауда Эквиваленттілік принципі маңызды рөл атқарды.^[1]

Эквиваленттілік принципі - кеңістіктің кішкентай бөлігіндегі тартылыс өрісі, инерциалды жүйеге қатысты ілгерілмелі қозғалған инерциалды емес санақ жүйесіне өту жолымен, инерция күшінің өрісімен алмасуы мүмкін деген тұжырым.^[2]

Жылулық пен жұмыстың эквиваленттілік принципі

Жылудинамикасының бірінші заңы - энергияның айналу және сақталуының жалпы заңдылығының жеке бір күйі, ол жылу мен механикалық жұмыстың, өзара өзгеріп айналу құбылысы кезіндегі, тұрақты санды байланыстылығын анықтайды. Бұл формула жылу мен жұмыстың эквиваленттік принципі. Бірінші рет, энергияның сақталу заңы мен энергияның, айналу құбылысын 1748 жылы орыс ғалымы М.В.Ломоносов тұжырымдаған. Жұмыс пен жылулық арасындағы қатынастың бар екендігін, мына теңдеу көрсетеді.

0,427 кгс•м = 4,1868 Дж ≈ 4,19 Дж.

Жұмыс және жылулық сандары Дж белгіленеді және оның еселі және үлесті шамаларын - кДж (10³Вт), МДж (10⁶Дж); мДж (10⁻³) және т.б; қуатты ватпен (Вт), мВт (10⁻³Вт), МВт (10⁶Вт) белгілейді.

Техникада бірлік қуатты қолданады 1 кВт•сағ = 3600 кДж. Кейбір мысалдарды, қайта есептеуін қарастыралық. Жылулық эквиваленттің 1 кВт•сағ. 1 ккал. санды мәндерін анықтау керек:

1 кВт•сағ.=3600 кДж /4,1868 = 860 ккал;
340 г./(кВт•сағ) тең меншікті отын шығынын бірлік СИ арқылы білдіру: 340/3600 = 0,94 г/кДж;
Жылулық шығын 1 кВт•сағ. немесе меншікті жылулық шығыны 2500 ккал./(кВт•сағ.) тең. 1 кВт•сағ. Жатқызылған СИ бірлігіне сәйкес шығынын анықтау керек:
2500•4,1868 = 10475 кДж/(кВт•сағ.);
Қозғалтқыштан шыққан жұмыстық будың жылуын пайдалану кезінде, алынған электр энергиясының өндірілуі, әрбір мегакалория жылулығы ε=0,6 кВт•сағ./Мккал.-ға тең, кВт•сағ/МДж ауыстыру керек:
ε = 0,6/4,1868 [кВт•сағ/Мкал• Мкал/мДж] = 0,143 кВт•сағ/МДж.

Дереккөздер

↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том;
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0

[1] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том;

[2] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0

[1]

[2]