Экономикалық идеология

Экономикалық Идеология – экономикалық теорияда қайсыбір тап, әлеуметтік топ немесе жалпы әлеуметтік-экономикалық жүйе мүдделерінің баламалы бейнесін беретін идеялар жүйесі. Марксизм-ленинизм ілімі бойынша Э. и. таптық қоғамның экон. теориясының сөзсіз құрамдас бөлігі болып табылады. Қазіргі кезде бұл ілім өзінің өміршеңдігін жоғалтып алды. Дегенмен әлемдік қауымдастықта әлі де болса әр түрлі әлеум. топтар арасында мүдде қақтығысы сақталып қалған. Экон. теорияның екінші құрамдас бөлігі – экономика ғылымы. Ендеше экон. теорияның екі жақты құрылымы бар. Бір жағынан, ол нақты экон. өмір шындығының баламалы бейнесін көрсететін экономика ғылымы ретінде әрекет етеді, оның дұрыстығы әрқашанда іс жүзінде тексеріледі. Екінші жағынан, экон. теорияның белгілі бір ережесі белгілі бір қоғамдық таптың, әлеум. топтың немесе жалпы экон. жүйенің мүдделерін көрсететін сәт болып табылады. Бұл жағдайда Э. и. ретінде, экон. теория нақты экон. өмір шындығының баламалы бейнесін беру мақсатын көздемейді. Осы тұрғыдан алғанда оның міндеті мүлде басқа нәрсе – өзінің қамқорлығындағының – таптың, әлеум. топтың, т.б. мүдделерін қорғау. Э. и. экономика ғылымынан гөрі мүлде басқа құралдар мен категорияларды пайдаланады. Ғылымнан өзгеше түрде идеология іс жүзінде тексеруге келмейтін ұғымдарды пайдаланады. Мұ-ның мәнісі идеология ғылымға тән теор. ережелердің шынайылығы өлшемдерін жоққа шығарады немесе ауыстырады деген сөз. Э. и-ның экон. құбылыстарды тану үдерісіне ықпалы тым күрделі, жан-жақты, кейде тіпті оғаш. Э. и. таптық қоғамның қоғамдық санасының сөзсіз элементі болып табылады, мұның өзі таным үдерісінің сипатына әсерін тигізбей қоймайды. Экон. ойдың бір бағытының өкілдері (бұл ретте – классик. дәстүрдің, атап айтқанда классик. мектеп пен марксизмнің өкілдері) өзінің назарын өндіріс үдерісін, тауар өндірушілер еңбегінің ерекшеліктері мен рөлін және жасалатын тауарларды, т.б. зерделеуге шоғырландырады, өйткені бұл олардың идеол. нысанасына сай келеді. Сонымен қатар олар мәселенің басқа жақтарын – осы тауарларды тұтынушылардың дербес рөлін елемейді, өйткені бұл олар қабылдаған идеол. шеңберге сыймайды. Басқа теорияшылар (неоклассик. дәстүрдің өкілдері, атап айтқанда австриялық мектептің теорияшылары), керісінше, өндіріс үдерісін, еңбектің экон. өмірдегі рөлін байқамаған болады, ал оның нәтижелерін тек субъективтік бағалауға және шаруашылық жүргізуші субъектілердің шаруашылық қажеттеріне жататын әлдебір деректер ретінде қарайды. Сонымен таным үдерісі негізінен экон. ойдың бір-біріне қарама-қарсы тұрған түрлі ағымдарының өкілдерінде түрліше болып келетін идеол. кеңестік шеңберінде жүзеге асырылады. Түрлі идеол. ұстанымдағы экон. ойдың әр түрлі мектептерінің өкілдерінде таным үдерісінің түрлі бағытта болып келетінін нақ осы мән-жаймен түсіндіруге болады. Бір-біріне кереғар экон. тұжырымдамалар экон. құбылыстардың жеке-жеке алғанда бір жақты түсіндермесін беретіні, жиынтықтап алғанда олардың зерделейтін объектісінің тұтастығына толық сай келетін тұтас экон. білімді құрайтыны, міне, сондықтан. Сонымен, Э. и. экон. ойдың түрлі ағымдарын ажыратып қана қоймайды,сонымен бірге олардың тұтас ғыл. білімге бірігуі мүмкіндігін де жасайды.