Эмилий Ленц
Эмилий Ленц - Дерпт (Тарту) қаласында дүниеге келген. Дерпт университетiнде бiлiм алған. 1836 ж. Петербург университетiнiң физика және географиялық физика кафедрасын басқарған, 1840 ж. бастап физика-математика факультетiнiң деканы, 1863 ж. бастап Петербург университетiнiң ректоры болып қызмет атқарған. Ленцтiң негiзгi еңбектерi электромагнетизмге қатысты болды. 1833 ж. ол индукцияның ЭҚК-iнiң бағытын анықтау ережесiн (Ленц ережесi) ұсынды, ал 1842 ж. ол өз бетiнше (Джоульден тәуелсiз) токтың жылулық әсерi заңын ашты, кейiнiрек бұл заң Джоуль-Ленц заңы деп аталды.Б.С.Якобимен бiрге алғаш рет электр моторларындағы электромагниттердi есептеу әдiстерiн ойлап тапты. Метал кедергiлерiнiң температураға байланысын зерттедi.
1823 жылдан 1826 дейін физика маманы ретінде Коцебу жер шары саяхатына қатысты. Экспедицияда болған ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесін «Санкт-Петербург ғылым академиясының мемуарында» басып шығарды (1831). 1829 жылы генерал Эммануэлдің басшылығымен болған бірінші Эльбрус экспедициясына қатысты. 1828 жылы академия адъюнкты, 1834 жылы академик болып сайланды. Онымен қоса ол Санкт-Петербург университетінде профессор құрамында, ал соңғы жылдары ректор болды. Сондай-ақ әулие Петрдың Неміс мектебінде (1830-1831), Бас педагогикалық институтында және Михайлов атындағы артиллериялық мектебінде сабақ берді. Оның физика мен физикалық географиядан оқыған дәрістері тамаша айқындылығымен және қатаң жүйелілігмен ерекшеленетін. Оның физика (гимназияға) мен физикалық география бойынша жүргізген жетекшілігіде дәл осындай қасиеттерге ие болды; екі кітабы да бірнеше басылымдарға шыдады, бірақ ең біріншісі ерекше таратылды. Академик Ленцтің ғылыми қызметі де соншалықты жарқын және жемісті болды.
Физика тарихында оның ғылыми еңбектерін құрметті орынға қояды. Оның көптеген зерттеу жұмыстары физикалық географияға (теңіз тұздылығы мен температурасы, Каспий теңізінің құбылмалылығына, жер магнетизмінің қысымы және т.б. туралы) қатысты. Бірақ ол ең алдымен электромагнетизм саласында жұмыс істеді. Бұл жұмыстардың маңыздылығына А.Савельевтің «Академик Ленцтің электромагнит туралы еңбегі» (1854) және В.Лебединскийдің «Ленц электромагнетизмнің негізін салушы ретінде» («Электр тогы» журн.1985) еңбектері бағытталған. Оның ізденістерінің ең басты нәтижесі физика кітаптарының барлығында баяндалады.
Әсіресе
• Индукция заңы («Ленц ережесі»), индукция тоғының бағыты үнемі екінші әрекетке (мыс. қозғалысқа) кедергі жасайды (1834 ж.)
• «Джоуль – Ленц заңы»: тоқ өткізгіш бөлетін жылулық мөлшері тоқ күші мен өткізгіш қарсылығына тепе тең (1842 ж.).
• «Пельтье құбылысын» растаушы тәжірибе: егер гальвандық тоқ ұштарын дәнекерлеп біріктіріліп, 0 °С дейін суытылған висмут және сүрме өзегінен өткізсек, дәнекерлеп біріктірген маңындағы шұқырға құйылған суды мұздатады (1838).
• Электродтардың поляризациясы бойынша тәжірибесі (1847) және т.б.
Ленц өзінің кейбір зерттеулерін Парротпен (дене қысымы туралы), Савельевпен (гальваникалық поляризация туралы) және академик Борис Якобпен (электромагнит туралы) бірге іске асырды. Оның «Записках Императорской Академии Наук», «Poggendorfs Annalen» журналдарына басылып шыққан мемуарларының тізімі «Biographisch-literarisches Handwörterbuch von Poggendorf» қа (I, 1424) енгізілген.
| Эмилий Христианович Ленц | |
| нем. Heinrich Friedrich Emil Lenz | |
 Эмилий Христианович Ленц | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Ғылыми аясы | |
| Альма-матер | |