Эрнст Теодор Амадей Гофман

Эрнст Теодор Амадей Гофман (Үлгі:Lang-dutch; 24 қаңтар 1776 жыл, Кёнигсберг – 25 маусым 1822 жыл, Берлин) – неміс жазушысы, сазгер, романтизм бағытының суретшісі.

Ernst Theodor Wilhelm Hoffmann
Дүниеге келгені:	қаңтардың 24 (1776—01—24) Königsberg, East Prussia
Қайтыс болғаны:	1822 ж. маусымның 25 (46 жаста) Berlin, Brandenburg, Prussia
Pen name:	E.T.A. Hoffmann
Мансабы:	jurist, author, composer, music critic, artist
Ұлты:	German
Жазу кезеңі:	1809–1822
Жанры:	fantasy
Әдебиеттік қозғалысы:	Romanticism

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: E. T. A. Hoffmann

1792 жылы Кёнигсберг университетінің құқық мамандығы бойынша білім алады. 1795 жылы «Корнаро, граф Юлиус фон С.-ның мемуарлары» атты романын жазып шығарады. 1799 жылы «Маска» атты үш актілі пьесаға музыка және мәтін жазады. 1814 жылы «Алтын құмыра» атты повесть-ертегісі жарық көреді.

Оның шығармалары неміс әдебиетінде ғана емес, бүкіл әлем әдебиетінде маңызды рөл атқарады. 1820 жылы «Ханшайым Брамбилла» атты шығармасын басып шығарады. «Щелкунчик» атты шығармасы оның әдебиеттегі беделін көтереді.

Өмірбаяны

Гофман Кенисберг қаласында, шенеуніктің, нақтырақ айтқанда, пруссиялық корольдіктің адвокаты Кристоф Людвиг Гофман мен Луиза Альбертинаның отбасында 1776 жылы дүниеге келді. Бюргерлік чиновниктік ортада өсіп, тәрбие алды.

1782-1792 жылдары Гофман Кенисбергтегі реформациялық мектепте оқиды.

1786 жылы Теодор Готлиб Гиппелмен танысып, олардың достығы жазушы өмірінің соңына дейін жалғасады. Гофман сурет салумен, музыкамен және әдебиетпен ерте жасынан бастап айналыса бастады.

1790 жылдан бастап өз еркімен соборлық органист әрі композитор Христиан Подбельский мен суретші-кескіндемеші Земанның шәкірті болады. Гофман бүкіл ғұмырында өміріндегі ең басты нәрсе – музыка мен сурет деп білді.

Заң ғылымдарын үйрену үшін 16 жасында Кенисберг университетінің заң факультетіне түседі. Яғни, отбасылық дәстүрді жалғастырды деуге болады. ал бос уақытында музыка шығарумен, жазумен, сурет салумен айналысты. Оның алғашқы кезде жазған «Корнаро, граф Юлиус фон С-тың мемуарлары» және «Жасырын сыр» атты романдары бүгінгі күнге дейін сақталмаған.

Университетті бітіргеннен кейін Гофман пруссиялық мемлекеттік қызметке орналасып, кейін Глогау, Берлин, поляк қалалары Познань мен Плоцкіде әскери қызмет атқарады. Оның сүйген жары – поляк қызы Михаэлина Рорер-Тжчиньская болды. Гофман оны еркелетіп «Миша» деп атады. Олардың 1805 жылдың шілде айында дүниеге келген жалғыз қыздары Цецилия өкінішке орай екі жасында ауырып қайтыс болады.

Салған карикатураларымен Плоцкідегі басшылықтың қаһарына ұшыраған Гофман достарының көмегімен Варшаваға ауысып кетеді. Варшавада Наполеон әскерінің қатарына кірген Гофманның өмірі Ина шайқасындағы Пруссия жеңілісінен кейін көп өзгеріске ұшырайды. Пруссиялық үкіметтің билігі қысқарып, шенеуніктер шенінен босатылып жатқанда, Гофман өз өмірін өнерге арнаймын деген мақсатпен Варшавадан кетіп қалады (1807 жыл). Гофман Бамберг, Дрезден және Лейпциг қалаларының театрларында дирижер болып, музыкалық шығармалар, түрлі рецензиялар жазып, музыкадан сабақ береді. 1814 жылы Гофман Берлин қаласына көшіп, онда әскери қызметке орналасады.

Биографтардың айтуынша, Гофман Варшавада қызмет етіп жүргенде бос уақытының барлығын Мнишек сарайында өткізіп, сонда концерт залын ашқан. Ол сол сарайды өз қаржысына жөндеп, репитициялар өткізіп, оркестрдің дирижері де болған. Шенеуніктік өмір, заңгерлік кәсіп оның жанына мүлдем жақын болмағандықтан, ол бос уақытын музыка мен көркемөнер әлемінде өткізді. Гофман сұлу табиғат аясында кисті мен палитрасын алып, алаңсыз сурет салып отырған сәттерінде одан соттың анықтама қағазын талап етіп келушілер аз болмаған.

Гофман еш уақытта музыкадан да, әдебиеттен де қол үзген жоқ. Ол актер, гитарист Ф. фон Гольбейнмен, Жан Пол, Юлиус Эдуард Хитциг сынды өнер адамдарымен достық қарым-қатынаста болады.

Музыкант ретінде «Маска» атты үшактылы зингшпильдің сөзі мен музыкасын жазып (1799), аталған зингшпильді Корольдік Ұлттық театр сахнасында қояды (1800). 1801 жылы Гетенің «Әзіл, қулық және кек» атты өлеңіне зингшпиль жазып, оны Познань театрында сахналайды. Еңбек табысты болып, Жан Поль бұл партитураға рекомендация жазып, Гетеге жібереді.

Варшаваға келгенде К.Брентаноның мәтініне «Көңілді музыканттар» атты зингшпилін жазады. Ең бірінші рет партитураның мұқабасына «Амадей» деген атты қосып жазады. Мұнан кейін Захарий Вернердің «Балтикадағы крест» атты спектакліне музыка шығарады.

1805 жылдың 31 мамырында құрылған «Музыкалық қоғамның» басшысының бірі болып Гофман сайланады. Бірақ 1806 жылдың28 қарашасында француздар Варшаваны жаулап алып, пруссиялық мекемелердің бәрі жабылып, Гофман қызметінен айрылып қалады.

1808 жылдың сәуір айының ортасында Бамбергтегі театрға капельмейстер қызметіне қабылданады. Мұнан соң осы театрдың декораторы, драматургы, режиссері, композиторы, театр директорының көмекшісі бола жүріп, «Капельмейстер Крейслердің музыкалық қасіреті» атты туындысын дайындайды. Өмірінің ең бір қиын жылдарында Гофман ақша табу мақсатымен музыкалық сабақтар өткізіп отырады. Гофманның музыкалық қабілетіне жоғары баға берген атақты композитор Людвиг Ван Бетховен (1770-1827) болды.

Жазушы шығармашылығы

Эрнст Гофман музыканы өнердің ең жоғарғы түрі, ең терең түрі деп есептеді. Талантты композитор және дирижер Гофман өз шығармаларын музыкамен сабақтастырып отырды. Ол атақты композитор және дирижер Гофман өз шығармаларын музыкамен сабақтастырып отырды. Ол атақты композитор Вольфганг Амадей Моцарттың өнеріне ерекше тәнті болып, қадірлеген, талантына, шығармаларына табынушылардың бірі болды. Сол құрметінің негізінде тіпті өзіне үшінші есімді – Амадей деп қосып алды.

1812 жылы ол композитор Моцартқа арнаған музыкалық новелласы – «Дон Жуанды» жазды. 1809 жылы Гофманның «Кавалер Глюк» атты алғашқы әрі маңызды новелласы лейпцигтік «Жалпыға ортақ музыкалық газетте» жарық көрді. Осы новелладан кейінгі шығармалары «Калло мәнеріндегі фантазиялар» атты төрт томдық таңдамалы жинағына енгізілді. Гофман өзінің «Ундина» атты операсымен музыка саласында үлкен табысқа қол жеткізгеніне қарамастан тек әдебиетпен айналыса бастайды.

«Калло мәнеріндегі фантазиялар» атты жинағынан жазушыны толғандырған тақырыптарды түсінуге болады. Гофман шығармаларының ортақ тақырыбы – суретші өмірі және көркемөнер болып табылады. «Калло мәнеріндегі фантазиялар» жинағында Гофман жасаған ең айрықша көркем бейне – композитор әрі музыкант Иоганн Крейслердің бейнесі. Осы жинаққа автордың атақты туындысы – «Алтын құмыра» енген.

Автордың «Иоганн Крейслердің музыкалық қасіреті» атты туындысының «Крейслериана» үзіндісінде елшінің кеңесшісі Родерлейннің үйінде өткен кеш туралы айтылады. Бұл кеште қожайындары карта ойнап, ішімдік ішіп, көңіл көтеріп жатқанда Крейслер Родерлейннің екі қабілетсіз қызын музыка өнеріне үйретуге мәжбүр болады. Бұл қоғамдағы музыканың негізгі қызметі – адамдардың көңілін көтеру, көңіл аударуды талап ететін жұмыстардан алаңдату. Соңында бұл филистерлік әлем Крейсерлерді есінен адастырады. Гофманның «Мурр мысықтың тұрмыстық орныққан пікірлері» (1819-1821) романы аяқталмаған роман. Туындының үшінші томын жазуға Гофманның денсаулығы жарамайды. Гофман – Фридрих Шлегель, Тик және басқа да романтиктердің ізін жалғастырушы. Гофманда иендік романтиктерге қарағанда әлеуметтік мәселелерді терең түсіну бар. Оның қоғамдағы суретшінің өмірін шынайы суреттеуі шындыққа жанасымды, себебі ол өмірден алынған. Оның шығармаларында үлкен өнерге қатысы бар, өнерді барынша сүйетін адамдар нағыз адамдар болып суреттеледі.

Гофман әңгіме айтушының шеберлігін керемет иемденген. Ол «Түнгі әңгімелер» атты жинағына өзінің бірнеше новеллаларын енгізіп, бұл кітап 1817 жылы басылып шығады. Ал қалған әңгімелері жазушы қайтыс болғаннан кейін 1825 жылы «Соңғы әңгімелер» деген атпен жарық көрген. Гофманның таңдаулы новелларының қатарына «Бұрыштағы терезе», «Сиқырлаушы», «Қорқынышты қонақ», «Майорат», «Автомат», «Біреудің баласы», «Шерткіш пен тышқан патшасы», «Патша қалыңдығы», «Құм адамы», «Скюдери бикеш» атты туындылары жатады.

Гофманның көпшілікке танымал «Кішкентай Цахес» атты повесть-ертегісі – гротескті – сатиралық шығармаларының бірі. Ертегіде сиқыршы әйел Розабервельден үш тал алтын шаш алған кішкентай Цахестің айналасындағыларға әдемі болып көрінуі жайлы айтылады. Бұл кереметтердің барлығы Пафнутий атты бай адамның патшалығында орын алады. Бұл патшалықта сиқырға мүлдем тыйым салынғанымен, алайда шайтанның күштері бұл жерде үстемдік етеді. Тек ғашық ақын Бальтазар бұл қара күштерге бағынбайды. ХІХ ғасырда кеңес халқы көптеген неміс жазушыларының ішінен Гофман шығармаларын сүйіп оқыды. Оқырмандардың Гофман шығармашылығымен танысу кезеңі – 1822-1823 жылдар арасы болды. Дәл осы уақытта Гофман еңбектері орыс тіліне аударыла бастады («Скюдери бикеш», «Ойынпаздың бақыты»). В.Г.Белинский Гофманды әлем әдебиетінде ерекше орынға ие болған, жарқыраған жұлдыздардың бірі деп атап көрсетті. 1844 жылы Белинский Гофман туралы: «Гофманның қаншалықты дарынды адам екенін оның өнерге деген сүйіспеншілігінен көруге болады, оның шығармаларындағы жарқын әзіл, терең ой, әсем үлгілер соның айғағы» деп жазды.