Ясиын Құмарұлы

Құмарұлы Ясиын (1957 ж.т.), Қытайда тұратын қазақ этнографы. «Ұлы даланың рухани арнасы», «Қазақтың салт-дәстүрлері» (Шыңжаң, 2007 ж.) атты көлемді жинақтары жалпы қазақ елінің шаруашылық, тұрмыс, мәдениет, өнер салаларындағы ұлттық дәстүрлердің өзіндік орны мен қызметін, маңызын шебер жеткізе білумен құнды ғылыми туындылар қатарына жатады. Ясиын Құмарұлы: “Қазақ тарихына қатысты деректердің 50 пайыздан астамы қытай мұрағат деректерінде жатыр” деген екен.

Ясин ҚҰМАРҰЛЫ (басылымдарда Ясиын Құмарұлы, Ясын Құмарұлы, Я Құмарұлы деп бірнеше түрлі алынып жүр), 1957 жылдың күзінде, Қытайдың ШҰАР Баркөл қазақ автоном ауданының көрікті Бәйгетөбе жайлауының етегінде туған. 1983 жылы Шыңжаң университетінің математика факултетін бітірген. 1989 – 1990 жылдары Шаңхай Фудан университетінің математика факултетінде Дербес диффренциял теңдеулер бағытында аспиранттық білім толықтырған. 1983 жылдан 2003 жылдарға дейін Шыңжаң университеті математика факултетінің оқытушысы, «Шыңжаң университеті ғылыми журналы»-ның редакторы міндетін өтеген. 2003 жылдан қазірге дейін «Шыңжаң қоғамдық ғылымы» журналының бас редакторының орынбасары. Аға редактор (Аға зерттеуші). Ясин Құмарұлының басты зерттеу бағыты - қазақ мәдениетін қамтыған байырғы көшпелілер мәдениетінің тарихы. Оның қазірге дейін қытайдағы және Қазақстандағы түрлі ғылми басылымдарда «Абстракт математика және объективтік шындық», «Сұлулықтың анасы жаратылыс», «‹Кодекс Куманикс› және ‹Абай жолы› романының тіл құрылмасының статикалық салыстырмасы», «Түркі тілдерінің лексикалық парқын мөлшерлеудің мәтематикалық әдістерін қарастыру», «Чулар мен түркі халықтарының тіл-мәдениет байланысы туралы», «Қытай бейнелі жазуы және терістік даласындағы жартас суреттері», «Ұндістер, Шаңдар және Терістік көшпелілерінің тарихи мәдени байланысы», «Сүйек-саут жазуынан терістік көшпелілерінің салт-дәстүріне назар», «Жебе, ру, тудың 3500 жылдық таңғажайып байланысы», «Тіл - мәдениет тарихының айғағы: шүмер, тохар, қытай, түркі тілдеріндегі кей мәдениет атаулары», «Терістік көшпелілерінің қытайдың орта жазық әскери мәдениетіне әсері», «‹Қас› (қаш) сөзінің тегі және евразиадағы өзен-су аттары», «Терістік көшпелілері және Таң-Соң жырлары», «Байырғы түркі жазуындағы кей әріптердің тегі», «Қытай бейнелі жазуының генезесін қарастырудың түркологиядағы маңызы», «Қазақ ру таңбаларындағы ортақтық - от пен күн симулы», «Қаратау жартас суреттері және қаражорға биі», «Грифоннан бөрі төтеміне дейін», «Бүкіл халықтық әскери қоғам және қазақ хандығы» сияқты 140 тан астам мақаласы жарияланды. Ол «Қазақ шежіресін зерттеу» атты қытай мемлекеттік қоғамдық ғылымдар қорының зерттеу бағдарламасын айтарлықтай нәтижемен тамамдады. «Шыңжаңдағы аз ұлттардың наным-сенімі және қоғамы» атты қытайдың мемлекеттік қоғамдық ғылымдар қорының зерттеу бағдарламасының «Қазақтың наным-сенімі және қоғамы» атты тармақ темесін жазу міндетін орындады. Қазірге дейын 12 кітабы басылым көрді. Оның 2003 жылы басылым көрген «Алыстағы ата мұра» атты монографиясы ШҰАР дың 7-кезекті философия-қоғамдық ғылымдар силығының үздік туынды силығын еншіледі. Осы зерттеулерінің жалғасы ретінде 2011 жылы басылым көрген көлемді монографиясы «Көшпелілер және орта жазық мәдениеті» 2014жылы ШҰАР-дың 10 кезекті философия-қоғамдық ғылымдар силығының 3-дәрежелі туынды силығына қол жеткізді. «Қазақтың салт-дәстүрі» атты кесек еңбегі 2006-жылы Үрімжіде өткізілген мемлекеттік 16-реткі кітап көрмесінде силанды, 2008 жылы ШҰАР-дың алтыншы реткі кітап силығының 3-дәрежелі силығын иеленді, сондай-ақ таңдаулы туынды ретінде мемлекет іші-сыртындағы кітап көрмелеріне қойылды. Жасаған «Қазақ мақал-мәтелдерінің түсіндірме сөздігі» атты 8000 мақал қамтылған түсіндірме сөздігі 2012 жылы жарық көріп, жұрттың жылы жүзбен қабылдауына ие болды. Автордың бұдан басқа «Қазақтың силастық мәдениеті», «Қазақтың көлік мәдениеті», «Қазақтың шежіре мәдениеті», «Қазақтың наным-сенім мәдениеті», «Қазақтың би мәдениеті» сияқты жұртты өзіне баураған бірнеше кітаптарі арыт-артынан жарық көрді. Таяуда ғана «Сақтан қалған сарқыттар» атты қазақ мәдениеті мен сақ мәдениетінің мүрагерлік байланысын зерттеген көлемді монографиясы басылым көрді.

Дерек көзі Ясин Құмарұлы: «Сақтан қалған сарқыттар», Шынжаң Әсемөнер-фото сурет баспасы, Үрімжі, 2015жыл.

Дереккөздер

Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары (Қазақ мәдениетінің суретпен безендірілген энциклопедиялары) "Атамұра",-Алматы. Дерек көзі Ясин Құмарұлы: «Сақтан қалған сарқыттар», Шынжаң Әсемөнер-фото сурет баспасы, Үрімжі, 2015жыл.