Қазақстандағы индустрияландыру (2010-2022)

Қазақстандағы индустрияландыру — дамыған мемлекеттерден экономиканың артта қалуын қысқарту мақсатында 2010-2022 жылдары жүзеге асырылған Қазақстанның өнеркәсіптік әлеуетін үдемелі ұлғайту процесі.

Тарих

Алғаш рет 1997 жылы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында айтылған «Қазақстан 2030» даму бағдарламасында экономиканың шикізат құрылымынан алшақтау үшін өндірісті әртараптандыру қажеттілігі айтылды:

Тұрақты өрлеудi қамтамасыз етуге бiзге өндiрiстi диверсификациялау көмектеседi. Қазiрге бәтуәгер импорт кезiндегi қатаң бәсекелестiк жағдайында өндiрiстер мен бүтiндей салалардың нарыққа бейiмделу процесi жүрiп жатқан кезде, бiздiң шикiзаттан басқа өнiмдерiмiз бәсекеге түсе алмайтын кезде бiз өндiрiстiң ауыр шикiзаттық құрылымына қарай құлдырай беремiз, ал бүкiл өркениеттi және дамушы әлем бұған тiкелей қарама-қарсы бағытта жүрiп барады. Өндiрiстiң құлдырауы мен оның керiтартпа құрылымы бұдан былай есепке алмауға болмайтын екi есе қауiптi фактор болып табылады. Егер еркiн рынок шын мәнiнде еркiн болса, ол елде жаңа өндiрiстер туғызады. Бiздiң мiндетiмiз Қазақстанды дүниежүзілiк қауымдастық алдында инвестициялар үшiн тартымды жер ретiнде көрсетiп, неғұрлым маңызды салаларға инвесторларды пәрмендi тарту болып табылады.

2008 жылы Қазақстан әлемдік экономикалық дағдарыстың салдарын бастан өткерді. Бір жыл ішінде елдің экспорттық әлеуеті әлсіреді, мұнай бағасы 4 есе, металл бағасы 2 есе төмендеді. Ұлттық валюта — теңге айтарлықтай құнсызданды. Алайда, 2009 жылы, дағдарыс басталғаннан кейін бір жыл өткен соң, Қазақстан экономикасының өсуі 1,1%, өнеркәсіпте 1,7%-ды құрады. Сол кезеңде Президенттің тапсырмасы бойынша Қазақстан Үкіметі үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасын (ҮИИДМБ) және елді индустрияландыру картасын әзірледі. Президент Үкіметке күш-жігерді 7 басым салаға шоғырландыруды тапсырды: 1) агроөнеркәсіптік кешен және ауыл шаруашылығы қайта өңдеу, 2) құрылыс индустриясы мен құрылыс материалдары өндірісін дамыту, 3) мұнай-газ секторының мұнай өңдеу және инфрақұрылымын дамыту, 4) металлургияны және дайын металл бұйымдарын өндіруді дамыту, 5) химия, фармацевтика және қорғаныс өнеркәсібін жедел дамыту, 6) энергетика, 7) көліктік және телекоммуникациялық инфрақұрылымдарды дамыту.

2010 жылдан бастап ҮИИДМБ шеңберінде 2010-2014 жылдарға арналған алғашқы индустриялық бесжылдық басталды. Индустрияландыру картасының жобалары аясында Қазақстан 500-ден астам жаңа өнім түрін шығара бастады. Мысалы, машина жасауда «Тұлпар Тальго» ЖШС жолаушылар вагондарының өндірісін жолға қойды, «Локомотив құрастыру зауыты» АҚ — локомотивтер өндірісі, «Электровоз құрастыру зауыты» ЖШС — электровоздар өндірісі, «Проммашкомплект» ЖШС — бағыттамалар, крестовиналар, тұтас илектелген дөңгелектер өндірісі, «СарыарқаАвтоПром» ЖШС — Nomad, JAC, IVECO, Hyundai, Chevrolet Niva модельдерін шағын торапты құрастыру әдісімен Ssang Yong маркалы автомобильдер өндірісі, «КАМАЗ-Инжиниринг» АҚ - КамАЗ маркалы жүк көліктерін, самосвалдар мен арнайы техниканы өндіру, «Кентау трансформатор зауыты» АҚ — электр трансформаторларын өндіру, «Карлскрона» ЖШС - сорғы жабдықтары мен бекіту арматурасын өндіру, «Maker» ЖШС — тау-кен жабдықтарын өндірумен айналысатын болды.

ҮИИДМБ іске асырылуының алғашқы 5 жылында 8,1 трлн теңге сомасына 294 жобаны (ел ЖІӨ — нің 40% - дан астамы) іске асыру, құрылыс кезеңінде 161 мың жұмыс орнын және 207 мың жұмыс орнын құру жоспарланған болатын.

Бизнеске қолдау жеңілдікті несиелер мен лизинг, инновациялық, экспорттық гранттар, сервистік қолдау сияқты құралдар арқылы көрсетілді. Екінші ҮИИДМБ индустрияландыруды іске асыру шеңберінде экспорттық тауарларды құру және Қазақстанның әлемдік нарықтарға шығуы үшін трансұлттық корпорацияларды қайта өңдеу секторына тарту бойынша іс шаралар жүргізілді.

Индустрияландыру саясаты Қазақстанның 2012 жылы экономиканың ЖІӨ ең көп көлемі бар әлемнің 50 елінің қатарына кіруіне әкелді. Жалпы, индустрияландыру бағдарламасын іске асыру жылдарында 8 триллион теңге сомасына 1 300-ге жуық жоба (негізінен агроөнеркәсіптік кешен, құрылыс индустриясы, машина жасау) енгізілді және 120 мыңнан астам тұрақты жұмыс орны құрылды. Өңдеуші сектордың өнеркәсіпке қосқан үлесі 2010 жылғы 31,8% - дан 2018 жылдың соңында 36% - ға дейін ұлғайды, оның ЖІӨ-дегі үлесі 11,9% -ды құрады.