Қазақстандағы көпмәдениеттілік

Қазақстан – көпұлтты, көпмәдениетті және көпконфессиялы мемлекет. Ел тәуелсіздік алғаннан бері этносаралық татулық пен қоғамдық келісімді нығайтуда айтарлықтай жетістіктерге жетті. Қазақстанның көпмәдениеттілігі тарихтың әртүрлі кезеңдерінде көптеген ұлттар мен этностардың бір жерде тоғысуының нәтижесінде қалыптасты. Еліміздің Көпэтникалық конституциялық және парламенттік танылуы Конституциядағы "Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы..." сөздерінен байқалады. Мемлекетіміздегі көпмәдениеттіліктің жүзеге асуы әлемдегі этносаралық қақтығыстарды шешу және алдын алудың тиімді үлгісі ретінде қабылданады.

Тарихы

Қазақстанның тарихына үңілсек, жерімізге шет елдіктердің жаппай келуі ХХ ғасырдағы «Тың және тыңайған жерлерді игеру» саясаты кезіндегі жұмыс күшінің қажеттілігі мен депортацияландырумен тікелей байланысты.  Тың және тыңайған жерлерді игеру кезеңінде (1954 – 56 жылы) және өнеркәсіп нысандарын қарқынды салу жылдары көшіп келу жоғары қарқынға ие болды. Соның әсерінен жергілікті халық болып саналатын қазақтардың үлесі ең төменгі деңгейде болып, 30% құрады. Ал жеріміздің біршама территориясы бос және соғыс шебінен алыс орналасуына байланысты поляктар, немістер, орыстар, шешендер, т.б. ұлт өкілдері қоныс аударды. Нәтижесінде Қазақстан көпұлтты мемлекетке айналды.

Ұлттық құрамы

Елдің этномәдени келбеті ғасырлар бойы қалыптасты және әртүрлі нәсілдер, тілдер, діндер мен мәдениеттердің тоғысқан жері болды. Қазақстанның статистика агенттігінің мәліметінше, ел тұрғындары 23 түрлі тілде сөйлейді және ислам, православие, протестантизм, католицизм, буддизм және иудаизм діндерін ұстанады. 2022 жылғы 1 қыркүйекте жарияланған 2021 жылғы санақтың қысқаша қорытындысына сәйкес негізгі этностардың саны: қазақтар — 13 497 891 адам (халықтың 70,4%), орыстар — 2 981 946 (15,5 %), өзбектер— 614 047 (3,2 %), украиндар— 387 327 (2,0 %), ұйғырлар -290 337 (1,5 %), немістер — 226 092 (1,2) %, татарлар — 218 653 (1,1 %), басқа этностар және ұлтын көрсетпеген — 969 722 (5,1 %).

Қазақстандағы этностардың басым бөлігі елдің барлық өңірлерінде теңдей қоныстанғанымен, кейбір топтар белгілі бір аймақтарда шоғырланған. Өзбектер – Оңтүстік Қазақстан мен Жамбыл облыстарында, ұйғырлар – Алматы облысында, татарлар – Қарағанды және Түркістан облыстарында, немістер – Қостанай, Қарағанды және Ақмола облыстарында, орыстар – Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында таралған.

Көпмәдениеттілік үлгісі

Қазақстандық мультимәдениет үлгісі «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясында көрініс табады. Бұл қоғамдағы әлеуметтік келісім мен ұлттық бірлікті және әртүрлі этникалық топтардың бейбіт өмір сүруін қамтамасыз етеді. 1995 жылы құрылған Қазақстан халқы Ассамблеясы этносаралық қатынастар бойынша мемлекеттік саясатты іске асыруда, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде және мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара әрекеттесуін нығайтуда маңызды рөл атқарады.

Қазақстанда тіл саясатына да ерекше мән беріледі. Қазақстанда этномәдени орталықтар, көптілді мектептер мен тіл орталықтары сияқты бастамалар арқылы мәдени және тілдік әртүрлілікті сақтау шаралары қабылданды. Мысалы, бірнеше этникалық топтардың, соның ішінде өзбек, ұйғыр, тәжік және украин тілдерінде білім беріледі. «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» заң бойынша, қазақ тілі – мемлекеттік тіл, ал орыс тілі этносаралық қарым-қатынас тілі ретінде ресми қолданылады. Бұл көпмәдениеттілік пен қоғамдық келісімді сақтаудың маңызды тетігі болып табылады.

Осы үлгіге сәйкес жергілікті халық мемлекет тарапынан қолдаулар көрсетіледі. Қазақстанның заңдары мәдени және тілдік әртүрлілікті сақтауға ерекше назар аударады. «Білім туралы» заңғасәйкес, елде өзге тілде білім беретін 88 мектеп бар. Бұл мектептерде өзбек, ұйғыр, тәжік және украин тілдерінде сабақ өтеді. Сонымен қатар, 108 мектепте 22 этностың тілдері жеке пән ретінде оқытылады, ал 195 тілдік орталықта 30 этностың тілдерін үйренуге болады. Осыған қоса, мәдениет және БАҚ қолдауы да жақсы көрініс табады. Мысалы, Қазақстанда 35 этникалық газет пен журнал 15 тілде жарық көреді. Теледидар 11 тілде хабар таратады және елде 14 этникалық театр жұмыс істейді. Олардың қатарында неміс, кәріс, өзбек және ұйғыр театрлары бар.

Қорытынды

Қорытындылай келе, Қазақстан көпэтникалық қоғамды тиімді басқарудың үлгісін көрсетіп қана қоймай, аймақтағы бейбітшілік орнатуда, ешбір ұлттың құндылықтары мен мәдениетінің аяққа тапталуына жол бермеу және ел ішіндегі әлеуметтік келісімді нығайтуда маңызды рөл атқарады. Қазақстан мәдени әртүрлілік жағдайында үйлесімді өмір сүрудің үлгісін көрсетіп, әлемге осындай сындардан қалай өтуге болатынын дәлелдей алады. Алдағы уақытта интеграциялық процестерді күшейту, көптілді білім беру жүйесін дамыту және жастарды қоғамдық бастамаларға белсенді тарту – елдегі этносаралық келісімді нығайту мен тұрақты дамудың негізгі бағыттары болмақ.