Қазақстан қор биржасы

Қазақстан қор биржасы — Қазақстан, Алматы қаласындағы қор биржа. Биржаның негізі 1993 жылы қаланған.

Қазақстан қор биржасы
Орналасқан жері	Қазақстан, Алматы
Координаттары	43°12′33″ с. е. 76°57′59″ ш. б.43.20917° с. е. 76.96639° ш. б. / 43.20917; 76.96639
Құрылған жылы	Желтоқсанның 17, 1993
Бұрынғы атауы	Қазақстандық банк аралық валюта-қор биржасы
Иесі	Акционерлер
Басты адамдары	Алдамберген Алина Өтемісқызы (Басқарма Төрайымы) Сәбитов Идель Марсильұлы (Басқарма Төрағасының орынбасары) Цалюк Андрей Юрьевич (Басқарма Төрағасының орынбасары) Хорошевская Наталья Юрьевна (Басқарма Төрағасының орынбасары) Тұрмагамбетов Қайрат Жұмабекұлы (бизнесті дамыту жөніндегі басқарушы директоры)
Валютасы	Қазақстан теңгесі
Акция нарығын капиталандыру	25,2 млрд USD (01 маусым 2014 жылдағы көрсеткіш) Акциялар
Листингтен өткен компаниялар саны	78
Биржа индекстері	KASE индексі (01 маусым2014 жылдағы көрсеткіш бойынша 1055,89 пункт) KASE Индексі
Сайты	www.kase.kz

Құру тарихы

1993 жылдың 15 қарашасында Қазақстанда ұлттық валюта – теңге енгізілді. Осы уақиғадан кейін екінші күні – 1993 жылдың 17 қарашасында – Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі және 23 жетекші қазақстандық коммерциялық банктарымен бірлесе отырып, валюталық биржаны ұйымдастыру бойынша шешім қабылдады. Осыға дейін қызмет еткен Валюталық операцияларды өткізу орталығы (Валюталық биржа) Ұлттық Банктің құрылымдық бөлімшесі болған. Жаңа биржаның алдына қойылған мақсаты – теңгенің енгізілуіне байланысты ұлттық валюталық нарықты ұйымдастыру және дамыту болып табылады. Заңды тұлға ретінде биржа 1993 жылдың 30 желтоқсанында "Қазақ Банкаралық Валюта Биржасы" атауымен, ұйымдастырушылық-құқықтық формасы жабық тұрпаттағы акционерлік қоғам ретінде тіркелді.

1994 жылдың 03 наурызында, биржаның атауын қолданыстағы заңнамаға сәйкестендіру қажеттілігіне байланысты, биржа "Қазақ Банкаралық Валюта Биржасы" атауымен қайта тіркелді.

1995 жылдың 12 шілдесінде биржа өз акционерлерінің биржаның бағалы қағаздар нарығында қызметін дамытуды бастау туралы шешіміне қабылдауына байланысты, "Қазақстан банкаралық валюта-қор биржасы" атауымен қайта тіркелді. 1995 жылдың 2 қазанында биржа бағалы қағаздар нарығында биржалық қызметті жүзеге асыруға № 1 лицензиясын алды, алайда осы лицензияның қолданысы тек мемлекеттік бағалы қағаздардың сауда-саттық ұйымдастыру құқығымен ғана шектелген. Қолданыстағы заңнама қор биржасына тауарлық биржа қызметтерін атқаруға тыйым салынуына байланысты, биржа 1996 жылдың 12 сәуірінде "Қазақстан қор биржасы" атауымен қайта тіркелді. 1996 жылдың 13 қарашасында Қазақстан Республикасы Бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық комиссиясы биржаға бағалы қағаздардың сауда-саттығын ұйымдастыруға шектелмеген лицензиясын берді.

Осылайша 1997 жылдың 05 наурызындағы Қазақстан Республикасының "Бағалы қағаздар нарығы туралы" жаңа заңы қор биржасының қызметін тек бағалы қағаздармен шектейтініне байланысты, биржа акционерлерінің жалпы жиналысы 1997 жылдың сәуірінде "Алматы қаржы құралдарының биржасы" ЖАҚ (AFINEX) жеке заңды тұлғасын бөліп шығару арқылы биржаны қайта ұйымдастыру туралы шешім қабылдап, осы ұйым 1997 жылдың 30 шілдесінде тіркелген. 1997 жылдың 01 қыркүйегінен бастап AFINEX сауда алаңына шетел валюталарының және мерзімдік келісім-шарттардың сауда-саттығы ауыстырылды. Ал биржаның өзі 1997 жылдың 03 шілдесінде бұрынғы атауымен қайта тіркеуден өтті.

Қазақстан Республикасының "Акционерлік қоғамдар жөніндегі мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы заңнамалық актілеріне кейбір өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" 1998 жылдың 10 маусымындағы заңы өз күшіне енуімен, қор биржасының қызметіне шетел валюталарының және бағалы қағаздардан өзге қаржы құралдардың сауда-саттығын ұйымдастыруға салынған тыйым жойылып, AFINEX пен Қазақстан қор биржасын біріктіруге мүмкіндік берді. Осы туралы шешімді акционерлердің 1999 жылдың 06 қаңтарында өткен жалпы жиналысы қабылдады, ал 1999 жылдың 16 наурызында біріктірілген биржаның тиісті мемлекеттік қайта тіркеуі жүзеге асырылды.

2006 жылдың 15 желтоқсанында KASE Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының арнайы сауда-саттық алаңы ретінде белгіленді. 2007 жылдың 23 тамызында болып өткен KASE акционерлерінің жалпы жиналысы биржаның коммерциялануы туралы шешім қабылдады. KASE коммерциализациясы шегінде дауыс берудің бұрынғы "бір акционер – бір дауыс" принципінен бас тартып, жалпы акционерлік қоғамдардың барлығына ортақ болып қабылданған принципі, яғни, бір акцияға бір дауыс принципіне ауысу жүзеге асырылды.

KASE құрылуының және дамуының негізгі кезеңдері

1993	Шетел валюталарының алғашқы сауда-саттықтары
1995	Мемлекеттік бағалы қағаздардың алғашқы сауда-саттықтары
1996	Туынды қаржы құралдарының – мерзімдік келісімшарттарының алғашқы сауда-саттықтары
1997	Листингілік акциялардың, мемлекеттік акциялар пакеттерінің, листингілік емес бағалы қағаздардың алғашқы сауда-саттықтары
1998	Биржада тікелей мәмілелер жасау жүйесін іске қосу Қазақстанның еурооблигацияларының алғашқы сауда-саттықтары
1999	Листингілік корпоративтік және муниципалды облигацияларының алғашқы сауда-саттықтары Тікелей репо нарығын іске қосу
2001	Халықаралық қаржы ұйымдары облигацияларының алғашқы сауда-аттықтары Автоматты репо нарығын іске қосу
2002	Вексельдердің алғашқы сауда-саттығы
2003	Шет мемлекеттердің бағалы қағаздарының алғашқы сауда-саттығы
2006	Шетелдік корпоративтік облигациялардың алғашқы сауда-саттығы KASE есеп айырысу жүйесін қолданумен "ҚазМұнайГаз" Барлау Өндіру" АҚ IPO жүргізу
2007	KASE негізінде Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының арнайы сауда-саттық алаңын құру KASE коммерциялануы
2008	KASE корпоративтік басқару кодексін бекіту Валюталық своп операцияларының нарығынын іске қосу
2009	KASE негізгі сауда-саттық алаңын және АӨҚО АСА біріктіру арқылы нарықтың бірлігін қалпына келтіру
2010	Тәуекел-менеджментінің жаңа жүйесін қолданумен, деривативтердің жаңартылған нарығын іске қосу
2011	DowJones FEAS Индекстері қатысушылары тізіміне KASE енгізілуі Толық алдын ала қамтуымен T+0 (гросс) сызбасы бойынша бағалы қағаздар сауда-саттық жүйесінің іске қосылуы Еуроазиялық қор биржаларының федерациясы (FEAS) 17-ші Бас ассамблеясын өткізу Корея, Стамбұл және Тегеран қор биржаларымен өзара ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қою "STrade" –интернет-трейдингтің көпфункциясы жаңа жүйесінің құру
2012	Биржаның қаржы құралдарымен жасалатын мәмілелер бойынша клирингілік қызметті жүзеге асыруға және банктік операциялардың кейбір түрлерін (заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашу және жабу) жүзеге асыруға лицензия алуы KASE құрылымында Клирингілік палатасын құру
2013	Вена қор биржасы мен (WBAG) есептелетін, акциялардың жаңа индексін – Kazakhstan Traded Index Local (KTX Local) іске қосу Әлемдік биржалар федерациясының (WFE) толық мүшесі мәртебесін алу

KASE бүгін

Мәртебесі

Биржа, акционерлік қоғам ұйымдастыру-құқықтық нысанында қызмет ететін, коммерциялық ұйым болып табылады. Биржаның органдары:

• жоғарғы орган – Биржа акционерлерінің жалпы жиналысы;
• басқару органы – Биржаның Директорлар кеңесі (Биржалық кеңес);
• атқарушы орган – Басқарма.

Биржаның жетекшілігі

• Алдамберген Алина Өтемісқызы – Басқарма Төрайымы
• Сәбитов Идель Марсильұлы – Басқарма Төрағасының орынбасары
• Цалюк Андрей Юрьевич – Басқарма Төрағасының орынбасары
• Хорошевская Наталья Юрьевна – Басқарма Төрағасының орынбасары
• Тұрмагамбетов Қайрат Жұмабекұлы - Бизнесті дамыту жөніндегі басқарушы директоры

Лицензиялары

Биржаның, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау жөніндегі комитеті берген, мынадай лицензиялары бар:

• Ұлттық және шетел валюталарында банктік операцияларды жүргізуге (2012 жылдың 29 маусымындағы № 5.3.3);
• Бағалы қағаздар нарығында қызметтерді (соның ішінде бағалы қағаздармен және өзге де қаржылық құралдарымен сауда-саттықтарды ұйымдастыру және бағалы қағаздар наығында жасалған мәмілелер бойынша клирингілік қызметті) жүзеге асыруға (2012 жылдың 19 шілдесіндегі № 4.2.3/1).

Биржаның қызметі негізінде келесідей нормативтік құқықтық актілермен реттеледі:

1) Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;

2) Қазақстан Республикасының "Акционерлік қоғамдар туралы" заңы;

3) Қазақстан Республикасының "Бағалы қағаздар нарығы туралы" заңы;

4) Қазақстан Республикасының "Инвестициялық қорлар туралы" заңы;

5) Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау Агенттігі Басқармасының 2008 жылдың 29 қазанындағы № 170 қаулысымен бекітілген, Бағалы қағаздардың және өзге де қаржы құралдарының сауда-саттығын ұйымдастырушы қызметін жүзеге асыру ережелері;

6) "Сауда-саттық ұйымдастырушысының ұйымдастыру құрылымына және қор биржасының листингілік комиссиясының құрамына қойылатып талаптарды бекіту және Сауда-саттық ұйымдастырушысының сауда-саттық жүйесінде жасалатын мәмілелерді қадағалау бойынша сауда-саттық ұйымдастырушысының құрылымдық бөлімшесінің қызметін жүзеге асыру ережелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау Агенттігі Басқармасының 2008 жылдың 28 қарашасындағы № 195 қаулысы.

7) "Эмитенттер мен олардың қор биржасында айналысқа жіберілетін (жіберілген) бағалы қағаздарына, сондай-ақ қор биржасы тізімінің кейбір санаттарына қойылатын талаптар туралы" Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау Агенттігі Басқармасының 2008 жылдың 26 мамырындағы № 77 қаулысы.

8) "Бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығында жасалған мәмілелерді айла-шарғы жасау мақсатында жасалған деп мойындау ережелерін және бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығында жасалған мәмілелерді айла-шарғы жасау мақсатында жасалған деп мойындау сұрақтары жөніндегі қор биржасының директорлар кеңесінің комитетін қалыптастыру, оның жұмысы және оның сандық құрамы туралы" Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау Агенттігі Басқармасының 2008 жылдың 28 қарашасындағы № 196 қаулысы.

KASE акционерлері

2014 жылдың 01 маусымдағы жағдай бойынша биржаның 57 акционері бар, солардың ішінде банктер, брокерлік-дилерлік ұйымдар, активтерді басқару компаниялары, жинақтаушы зейнетақы қорлары және басқа ұйымдар бар. "Қазақстан қор биржасы" АҚ жарияланған акцияларының жалпы саны 5 000 000 дананы құрайды, олардың 942 013 акциясы орналастырылған. Қазақстан Реапубликасы Үкіметінің 2012 жылдың 19 қаңтарындағы "Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы" акционерлік қоғамына қатысты кейбір сұрақтар туралы" № 134 қаулысына сәйкес, орналастырылған акциялардың 50,1 % үлесіне "Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі" ММ иеленген.

KASE Жарғысымен "алтын акция" қарастырылған, бұл акцияның иесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып табылады. Бұл акция валюталық реттеу және Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары нарығын реттеу сұрақтарына қатысты KASE органдарының шешімдеріне тыйым салуға құқық береді.

Мүшелері

Биржада мүшеліктің үш санаты бар. Ұйымды қызықтыратын қаржы құралының түрлері бойынша өткізілетін сауда-саттықтарға қарай, KASE валюталық, қор немесе мерзімдік нарық мүшесі бола алады. Бір уақытта аталған екі немесе үш санатқа мүшелік етуге рұқсат етіледі.

2014 жылдың 01 маусымдағы жағдай бойынша KASE мүшесі мәртебесіне нарықтың 58 кәсіби қатысушысы иеленген.

Халықаралы ұйымдардың жұмысына қатысу

KASE:

• Әлемдік қор нарықтың жалпы биржалық айналымын қамтитын, 80-нен астам әлем биржаларын біріктіретін, Әлемдік биржалық федерациясының аффилиирленген мүшесі;
• Еуропа және Азияның дамып келе жатқан қор нарықтарында қызмет ететін, биржалық индустрияның 50-ге жуық кәсіби ұйымдарын басн қосатын, Еуро-азиялық қор биржаларының федерациясының (FEAS) мүшесі;
• 9 ТМД елдерінің 20-ға жуық ұйымдарын біріктіретін, Тәуелсіз Мемлекеттердің Достастығы елдерінің Халықаралық биржалақ ассоциациясының (ТМД ХБА) мүшесі;
• Әлемдік биржалар, банктер, брокерлік және инвестициялық компанияларды, сондай-ақ жетекші ақпараттық агенттіктерді, жалпы алғанда 200-ден астам мүшелерді біріктіретін, Қаржылық ақпараттарының таратушыларының және тұтынушыларының халықаралық ассоциациясының мүшесі;
• Қазақстан Республикасының қаржы нарығындағы, 250-ге жуық мүшелерінің басын қосқан, ірі кәсіби бірлестігі – Қазақстан қаржыгерлерінің Ассоциациясының мүшесі;
• Қазақстан Республикасында ұйымдастырылған (биржалық) нарықтардың қалыптасуы мен дамуына, соның ішінде биржалық заңнаманың дамуына арнайы құрылған, биржалар мен нарыққа қатысушылары арасынан 7 қаржы институттарын біріктіретін, 2011 жылы құрылған Қазақстанның биржалық ассоциациясының (ҚБА) мүшесі.

KASE нарықтары

KASE қызмет көрсететін нарықтар:

• шетел валюталары (соның ішінде валюталық своп операциялары);
• мемлекеттік бағалы қағаздар;
• үлестік бағалы қағаздар (акциялар мен пайлар);
• корпоративтік борыштық бағалы қағаздар;
• репо операциялары;
• деривативтер.

Шетел валюталарының нарығы

Валюталық нарық, KASE құрылған сәттен бастап ұйымдастырылған алғашқы нарықтардың бірі болып саналады. Шетел влаютасының, сол кезде АҚШ долларының, бірінші сауда-саттығы 1993 жылы өткізілді. Бүгін KASE сауда-саттықтарының жалпы көлеміндегі жартысына жуық үлесівалюталық нарықтың еншісінде. KASE осы нарықының негізгі қатысушылары Қазақстанның екінші деңгейдегі банктері және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі болып табылады.

Қазіргі таңда биржада АҚШ долларының, еуро және Ресей рублінің теңгеге, сондай-ақ еуроның АҚШ долларымен сауда-саттықтары өткізіледі. USD/KZT және EUR/KZT жұптары бойынша, қалыпты мәмілелермен қатар, бір және екі күн мерзімге валюталық своп операциялары жүзеге асырылады.

Әдетте АҚШ долларының теңгеге сауда-саттығының KASE шетел валюталары нарығы айналымындағы үлесі 95 %-дан асады. Күн бойы KASE шетел валюталары бойынша үш: таңертеңгі, күндізгі және кешкі сауда-саттық сессияларын өткізеді. Бірінше екеуі мәміле жасалған күні есеп айырысуға арналған сауда-саттықтар, ал кешкі сессияда, есеп айырысу Т+1 және Т+2 сызбалары бойынша жүзеге асырылатын, валюта саудаланады.

Сауда-саттық күннің соңында әр валюталық құрал бойынша нетто-клиринг жүргізіледі. Есептесулер KASE Есеп айырысу палатасы Клирингілік палатасының мәліметтері бойынша DVP (Delivery Versus Payment – "төлемге қарсы жеткізілім") принципімен жүзеге асырылады. Валюталық нарық мүшелерінің басым бөлігі биржада теңге мен шетел валютасының мерзімдік жеткізілімі тәртіптемесінде жұмыс істейді. Валюталық нарықтың жаңа мүшелері және (немесе) жеке банктер жоғары дәрежедегі тәуекелмен сатылатын валютаның алдын ала жеткізілімі тәртіптемесінде жұмыс жасайды.

Шетел валютасы нарығында есеп айырысу бойынша KASE банк–корреспонденттері болып табылады:

• Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (KZT);
• Deutsche Bank Trust Company Americas (USD);
• The Bank of New York Mellon (USD);
• Citibank N.A. (USD, EUR);
• Commerzbank AG (EUR);
• "Сбербанк России" ААҚ (RUB).

KASE валюталық нарығы қазақстандық экономиканың маңызды элементтерінің болып табылады. Соңғы жылдары оның үлесінеҚазақстанның банкаралық валюталық нарықтың 50-ден 83 %-на дейін тиесілі. Дәл осы жерде АҚШ долларының теңгеге орташа сараланған бағамы қалыптасады, ал келесі күні Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ресми бағамы болып жарияланады.

Бағалы қағаздар нарығын

Мемлекеттік бағалы қағаздар

Осы секторда, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі және Ұлттық Банкі, сондай-ақ биліктің жергілікті атқарушы органдары шығарған, облигациялары айналады. Барлық муниципалдық облигациялар мен Қаржы министрлігінің облигациялары KASE сауда-саттық жүйесінде орналастырылады. Ұлттық Банк өз ноталарын дербес түрде орналастырады.

Соңғы жылдары кемінде 200 атаудағы мемлекеттік бағалы қағаздарыKASE айналымында тұрақты болып, олардың жалпы құны 1,7 млрд. АҚШ долларын құрайды.

Үлестік бағалы қағаздар

Бүгінгі таңда осы секторда 70-тен астам эмитенттердің қаржы құралдары, негізінен қазақстандық және шетелдік компаниялардың акциялары, саудаланады. Акциялар нарығының жалпы капитализациясы 30 млрд. АҚШ құрайды. Акциялар нарығының салалық құрылымы негізінен өндіруші, энергетикалық және қаржы секторларының үлесінде.

Корпоративтік борыштық бағалы қағаздар

KASE ресми тізіміне, қазақстандық және шетелдік заңнамаға сәйкес, 70-тен астам қазақстандық және шетелдік компаниялар шығарған, 240 атауға жуық корпоративтік облигацилар енгізілген. Сауда-саттыққа шығарылған борыштың жалпы құны шамамен 300 млн АҚШ долларын құрайды. Ресми тізімде банктердің облигациялары басымырақ. Басқа секторлардағы компаниялардың үлесі болар-болмас.

Бағалы қағаздар нарығындағы есеп айырысулар

Бағалы қағаздардың биржалық сауда-саттығы бойынша барлық есеп айырысуларды "Орталық бағалы қағаздар депозитарийі" (ОД) мәміле жасалғна күні (толық алдын ала төлеммен Т+0 сызбасы бойынша) "мәміледен кейін мәміле" тәртіптемесінде жүзеге асырады (ЦД). Бұл ретте, DVP принципі қолданылып, ал әр мәміленің жасалу сәтіне осы мәміленің нысаны болып табылатын ақша мен бағалы қағаздар, ОД шоттарында болуы тиіс.

Қор нарығының есептесу инфрақұрылымының тиімділігін арттыру мақсатында және Қазақстан қор биржасына шетелдік инвесторларды тарту үшін KASE бірнеше бағыттарда жұмыс жүргізеді. Солардың арасында бағалы қағаздар нарығында көптарапты нетто-крлирингін және мәмілелердің жартылай қамтылуымен Т+n (0<n<4) сызбасы бойынша есептесу және тәуекел-менеджменттің замани жүйесін енгізу жұмысы болып табылады. Аталмыш жүйе сауда-саттыққа қатысушылардың маржалық жарналарын, сондай-ақ арнайы клирингілік (кепілдік және сақтық) қорларын пайдалануға негізделеді.

Репо операцияларының нарығы

KASE ең ірі нарықтарының бірі – репо операциялары нарығының үлесіне әдеттегідей биржалық сауда-саттықтың жартысына жуығы тиесілі. Ол екі секторға: "тікелей" репо нарығы, мұнда операциялар тікелей (келісім-шарттық) әдіспен жүзеге асырылады, және "автоматты" репо нарығы болып бөлінеді. Соңғысында үздіксіз қарсылама аукцион әдісімен жүргізілетін анонимді сауда-саттық тұспалданады, мұнда аукционға қазақстандық теңгемен ақша шығарылып, оның бағасы ретінде репо мөлшерлемесі белгіленеді. Репо операцияларының мерзімдері стандартты болып табылады.

Репо операциясының заты ретінде биржада мемлекеттік және корпоративтік бағалы қағаздар бола алады.

"Автоматты" репо нарығындағы тәуекел-менеджменті жүйесі репо операцияларының мерзімін отыз күнмен шектеу және репо затының бағасын нарықтық бағаға байланыстыруға негізделеді. Жабылу мәмілесі бойынша дефолт жағдайында репо заты операцияның ақша берген тарапында қалады. Мерзімі 90 күнмен шектелген, "тікелей" репо операциясының нарығында, 2010 жылдан бастап міндеттемелер мен өтемақылық төлемдердің тұрақты нарықтық қайта бағалау ("mark-to-market") жүйесі қолданылады.

Репо операциялары нарығындағы барлық есеп айырысулар ОД арқылы, бағалы қағаздардың сауда-саттығындағы есептесу сызбасына ұқсас сызба бойынша жүзеге асырылады.

Деривативтер нарығы

2010 жылы KASE, халықаралық стандарттарына сай, замани тәуекел-менеджмент жүйесімен деривативтер нарығын қайта іске қосуды жүзеге асырды. Осы секторда АҚШ долларының теңгеге бағамына және KASE Индексіне алты айлық фьючерстерімен сауда-саттықтар ашылған. Биржа әрбір жасалған мәміле бойынша орталық контрагент рөлін атқарады және, кепілдік және сақтық қорларының сомалары шегінде, мәмілелердің сөзсіз орындалуын қамтамасыз етеді. Тәуекелдерді неғұрлым азайту мақсатында, жайғасым ашу және келісімшарт бағасының өзгеру шектелімдерін орнатылады.

2012 жылдың 01 ақпанына бастап Биржада жаңа құрылымдық бөлімшесі – Клирингілік палата қызмет ете бастады. Сауда-саттық күнінің нәтижесі бойынша көптарапты неттингті қолданумен клиринг жүргізіліп, клирингілік қатысушылардың нетто-міндеттемелері/нетто-талаптары туралы есеп құрастырылады.

Биржа көрсететін қызметтер

Биржадағы листинг

KASE листингілік талаптары уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен анықталады.

Бағалы қағаздарды ресми тізімге енгізу туралы өтінішті қарау тәртібі мен мерзімдері, бағалы қағаздарды ресми тізімнен шығару процедурасы, оларды тізімнің бір сананына екіншісіне, ақпараттарды ашу бойынша талаптар, листингілік алымдарды төлеу тәртібі, сондай-ақ басқа да листингілік талаптар мен процедуралар Биржаның ішкі құжаттарында анықталады.

Ақпараттарды ашу бойынша қойылатын талаптар

Бағалы қағаздардың листингі және KASE ресми тізімінде тұрған кезінде ақпараттарды ашу бойынша қойылатын талаптарды Биржа анықтайды. Осы талаптарға мыналарға қатысты қойылады:

• бағалы қағаздар листингіне байланысты ұсынылатын құжаттар, соның ішінде, эмитенттің қызметіне және оның бағалы қағаздары туралы негізгі ақпараттар көрсетілетін, сондай-ақ қаржылық жағдайына талдау қамтылған, инвестициялық меморандумның мазмұны;
• эмитенттің қаржылық есеп берушілігі және осы бойынша аудиторлық есептер;
• эмитенттің қызметіне және оның бағалы қағаздарына қатысты кез келге елеулі ақпаратты ашу.

Осы талаптармен, KASE интернет-сайтында жарияланған, Листингілік ережелермен толығырақ танысуға болады.

Листинг процедурасы

Биржадағы листинг процедурасына эмитентті және оның бағалы қағаздарын Биржаға ұсынылған құжаттар мен ақпараттар негізінде уәкілетті органмен, сондай-ақ Биржаның ішкі құжаттарында анықталған, листингілік талаптарға сәйкестігіне тексеру кіреді.

Компанияның бағалы қағаздарын Биржаның ресми тізіміне енгізу туралы шешімді арнайы органмен – Литсингілік комиссиясымен қабылданады.

Бағалы қағаздар Биржаның ресми тізімге енгізілгеннен кейін, осы бағалы қағаздардың сауда-саттығы тізімге енгізілген күннен кейін үш ай аралығында ашылуы тиіс.

Қазақстан Республикасының заңнамасында бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығына инвесторларды тарту үшін салықтық жеңілдіктер жүйесі белгіленген. Атап айтқанда, салық төлеуші мынадай кірістер бойынша салық салынатын кірістерін азайтуға құқы бар:

• сыйақылдар есептелген датаға, Қазақстан Республикасының аумағында қызмет ететін қор биржасының ресми тізімінде тұрған, бағалы қағаздар бойынша сыйақылар
• Қазақстан Республикасының аумағында қызмет ететін қор биржасында ашық сауда-саттық әдісімен сатылғандағы, сатылу датасына осы қор биржасының ресми тізімінде тұрған, бағалы қағаздар құнының өсімінен түскен кірістер
• дивидендтер мен сыйақылдар есептелген датаға, Қазақстан Республикасының аумағында қызмет ететін қор биржасының ресми тізімінде тұрған, бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен сыйақылар.

KASE нарықтарының индекстері мен индикаторлары

KASE нарығы, Биржа нақты уақыт тәртібінде, сондай-ақ сауда-саттық күнінің қорытындысы бойынша есептейтін және жариялайтын, индикаторлардың жиынтығымен сипатталады.

KASE Индексі

KASE ресми тізімінің ең өтімді акцияларымен жассалған, мәмілелердің бағалары бойынаш есеептелетін, нарықтық капитализация бойынша орташа сараланған композиттік индекс. Индекс нақты уақыт тәртіптемесінде әр жасалған мәміледен кейін есептеліп отырады.

Корпоративтік облигациялар нарығының индекстері

Биржалық нарықтың осы секторы үш индикатормен сипатталады:

• KASE_BY Мұрағатталған 24 шілденің 2014 жылы. – корпоративтік облигациялардың кірістілік индикаторы;
• KASE_BP Мұрағатталған 24 шілденің 2014 жылы. – жинақталған сыйақыны қосып, корпоративтік облигациялар бағаларының индексі;
• KASE_BC Мұрағатталған 24 шілденің 2014 жылы. – жинақталған сыйақыны қоспай, корпоративтік облигациялар бағаларының индексі.

Корпоративтік облигациялар нарығының индекстері әр сауда-саттық күннің нәтижесі бойынша есептеледі.

Беймемлекеттік бағалы қағаздар нарығының капитализациясы

Акциялар нарығының капитализациясы – акциялары KASE ресми тізіміне енгізілген, компаниялардың жиынтық нарықтық құнын көрсететін, индикатор.

Корпоративтік облигациялар нарығының капитализациясы – корпоративтік облигациялары KASE ресми тізіміне енгізіліп, орналастырылған, компаниялардың жиынтық нарықтық құнын көрсететін, индикатор.

Акциялар мен корпоративтік облигациялар нарықтарының капитализациясын есептеуді Биржа, теңгемен және АҚШ долларымен әр сауда-саттық күнінің нәтижесі бойынша жүзеге асырады.

Репо операциялары нарығының индикаторлары

TONIA Мұрағатталған 1 наурыздың 2014 жылы. (TengeOverNight Index Average) және TWINA Мұрағатталған 1 наурыздың 2014 жылы. (Tenge Week Index Average) – "автоматты" репо нарығында қазақстандық теңгемен репо операциясының ашылу мәмілесі бойынша орташа сараланған пайыздық мөлшерлемесі. Бұл ретте, TONIA индикаторы "овернайт" репо бойынша, ал TWINA – жеті күндік репо бойынша ақша құнын көрсетеді. Репо операциясының заты ретінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары қолданылады. Индикаторлар нақты уақыт тәртіптемесінде МБҚ-мен "автоматты" репоның әр ашылу мәмілесі жасалғаннан кейін есептеліп отырады.

Банкаралық депозиттер нарығының индикаторлары

KazPrime Мұрағатталған 28 ақпанның 2014 жылы. – Қазақстан үшін ең үздік несиелік сападағы банктер арасындағы үш айлық банкаралық депозиттердегі қазақстандық теңгені орналастырудың пайыздық мөлшерлемелерін көрсететін, индикатор. Индикаторды тиянақтау Алматы уақытымен сағат 11:30-да іске асырылады, және осыдан кейін 30 минут бойы индикаторды қалыптарстыру туралы келісімге қатысушының әрқайсысы өз баға белгілеулері бойынша келісімнің басқа қатысушысы тарапынан тиісті сұраным болса мәміле жасауға міндетті болады.

KazPrime индикаторынан басқа банкаралық депозиттер нарығы KIBOR, KIBID, KIMEAN индикаторларымен сипатталады:

• KIBOR Мұрағатталған 1 наурыздың 2014 жылы. – орналастыру мөлшерлемелері бойынша қазақстандық теңгемен орташа мәні;
• KIBID – қазақстандық теңгені тарту мөлшерлемелері бойынша орташа мәні;
• KIMEAN – орналастыру және тарту мөлшерлемелері арасындағы орташа мәні.

Осы индикаторлардың тиянақталуы Биржамен Алматы уақытымен сағат 16:00-де іске асырылады. В отличие от KazPrime индикаторымен салыстырғанда, осы индикаторды есептеуде қолданылатын баға бюелгілеулер индикативті болып табылып, банктерді олар бойынша мәміле жасауға міндеттемейді.

2011 жылдың 30 қарашасында индекстердің әлемдегі жетекші жеткізушісі Dow Jones Indexes және FEAS, бағасы еуро-азиялық қор биржаларында белгіленетін,алғашқы "көгілдір фишка" индексін іске қосты, – тең сараланған Dow Jones FEAS Titans 50 индексі. Осы индексте Қазақстан Республикасын "Қазақстан Халық банкі" АҚ, "Қазкоммерцбанк" АҚ және "ҚазМұнайГаз" Барлау Өндіру" АҚ өкілдеді, олардың 2011 жылдың тазыз айының басында индекс корзинасында тиісінше 2,07 %, 1,85 % және 1,91 % құрады. Индекс тең сараланған болғандықтан, әр акцияның салмағы екі пайызбен шектелді, қазақстандық акциялардың индекстегі жалпы үлесі 6 % жуық болды. Осы акциялар KASE Индексінің өкілетті тізіміне, сондай-ақ Dow Jones FEAS Benchmark және S&P Kazakhstan BMI индекстер тізіміне енгізілген.

2011 жылдың желтоқсан айында KASE Standard & Poor’s Financial Services LLC ("S&P") Исламдық Ынтымақтастық Ұйымы елдерінің биржалары арасындағы келісімге қосылды. Келісім шегінде S&P Исламдық Ынтымақтастық Ұйымы елдерінің құрамына кіретін елдер биржаларының нарықтарында саудаланатын, 50 өтімді акцияларынан тұратын индексті нақты уақыт тәртібінде есептеуді, лицензиялауды және таратуды көздеді.

KASE ақпараты

KASE Биржаның өзімен генерацияланатын, сондай-ақ оның серіктестері (листингілік компаниялар, Биржа мүшелері және т.б.) ұсынатын ақпаратты таратады. Биржалық ақпаратты шартты түрде келесідей бөлуге болады:

• биржалық сауда-саттықтар туралы мәліметтер;
• биржалық индекстер мен индикаторлар туралы ақпараттар;
• бағалы қағаздары KASE айналысына жіберілген эмитенттердің құжаттары, сондай-ақ олар туралы басқа да елеулі ақпараттар;
• KASE мүшелігі және мүшелері туралы ақпараттар;
• KASE ресми тізіміне енгізілген, қаржы құралдары туралы мәліметтер;
• биржалық нарықты мемлекет тарапынан реттеуге қатысты нормативтік база, сондай-ақ KASE ішкі құжаттары;
• қор нарығының және KASE өз жаңалықтары.

KASE ақпаратын таратудың негізгі амалы Биржаның www.kase.kz интернет-сайтында орналастыру болып табылады. Осы кезде ресурс қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде қызмет етеді. KASE сайты, Қазақстан Республикасының ұйымдастырылған қор нарығы туралы ең ірі ақпарат көзі және барлық листингілік компаниялардың қызметі туралы ақпараттарды ашуға арналған жэалғыз ресурс болып табылады. Сайт, еркін рұқсаттамада, соңғы 13 жылдағы жаңалықтарының мұрағатын қамтиды, сондай-ақ пайдаланушыларға KASE нақты уақыт тәртіптемесінде, 15 минуттық кідіріспен және сауда-саттық күнінің қорытындысы бойынша сауда-саттық ақпаратына қолжеткізерлік.

Бұдан басқа, Биржа сауда-саттық ақпаратты нақты уақыт тәртіптемесінде ұсынылады:

• KASE сауда-саттық жүйесінің терминалдары арқылы;
• Екінші қатардағы ақпарат таратушыларына, соның ішінде Thomson Reuters және Bloomberg, мәліметтерді FIX-хаттамасы арқылы;
• Мүдделі тұлғалармен келісілген форматта, хаттамаларда және келісілген байланыс арналары арқылы мекен-жайлық тарату арқылы.

KASE сауда-саттық жүйесі

1997 жылы KASE меншікті Сауда-саттық жүйесі әзірленіп, іске қосылды, бұл жүйе арнайы мамандандырылған фирмалармен әзірленіп, қасиеттері бойынша ұқсас кластағы жүйелерден еш кем емес. Сауда-саттық жүйесінің сипаттамаларын арттыру мақсатында оның жаңартулары мен аяғына дейін жасалуы үнемі (жаңартылған нұсқасы орта есеппен жылына 3-4 рет шығарылып отырады) іске асырылады.

Сауда-саттықтар күнде (демалыс және мереке күндерін қоспағанда) өткізіледі.

KASE сауда-саттық жүйесі келесідей әдістермен сауда-саттық жүргізуге мүмкіндік береді:

• үздіксіз қарсылама аукцион (сауда-саттықтың негізгі әдісі);
• тікелей (келісімдік) мәмілелерді жасау;
• арнайы мамандандырылған сауда-саттықтар (аукциондар);
• франкфурттық аукцион;
• фиксинг;
• жазылым (акцияларғы сатқанда).

KASE Сауда-саттық жүйесіне қашықтан кіру рұқсаттамасы жетекші қазақстандық провайдерлердің бөліп берген арналары арқылы және Интернет желісі арқылы жүзеге асырылады.

Биржадағы интернет-трейдинг

KASE мынадай бағдарламалық өнімдер арқылы интернет-трейдинг мүмкіншіліктерін ұсынады:

1) STrade – арнайы Транзиттік Бұйрықтарды Жөнелту Механизмі (ТБЖМ) және, Қазақстан Республикасының ГОСT 34.310-2004 A сәйкес келетін, электрондық сандық қолтаңбаны (ЭСҚ) қолданумен қызмет ететін, жеке тұлғаларға арналған интернет-трейдингтің замани, жылдам, және қолдануда ыңғайлы терминалы;

2) нақты уақыт тәртіптемесінде ақпарат алу және өтінімдер беру үшін бөтен әзірлеушілердің интернет-трейдинг бағдарламаларына KASE сауда-саттық жүйесіне қосылуға мүмкіндік беретін, сауда-саттық жүйесімен ақпарат алмасу модулі;

3) FIX-хаттамаларының биржалық мәліметтерін жөнелтудің халықаралық стандарттары негізінде әзірленген, қасиеттері бойынша алмасу модуліне ұқсас, транзакциялық FIX-шлюз.

Биржадағы корпоративтік басқару

KASE өз акционерлерінің, эмитенттерінің, Биржа мүшелерінің және инвесторлардың мүддесін қорғау мақсатында корпоративтік басқару жүйесін үздіксіз жетілдіріп және дамытып отырады.

Осы кезде Биржаның басқару органы – Директорлар кеңесінің (Биржалық кеңестің) құрамына 4 тәуелсіз директор кіреді, осы органның қасында 5 комитет қызмет етеді:

• бюджет және стратегиялық жоспарлау жөнінде;
• әлеуметтік сұрақтар, корпоративтік басқару және этике жөнінде;
• кадрлар және сыйақылар жөнінде;
• аудиту бойынша;
• қаржылық есеп берушілік пен эмитенттердің аудиті жөнінде.

Алқалы шешімдер қабылдау және Биржада мүдделер қайшылығын жоққа шығару мақсатында қосымша жұмыс комитеттері мен комиссиялары қызмет етеді, олардың құрамына, биржа қызметкерлерінен басқа, уәкілетті органның өкілдері мен нарыққа қатысушылар кіреді.

Уәкілетті органның талаптарына сәйкес Биржада инсайдерлік мәмілелердің, айла-шарғы жасау мәмілелерінің тұрақты комплаенс-бақылауы жүзеге асырылады. Халықаралық стандарттарға сәйкес тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйесі құрылды.

KASE еншілес ұйымдары

• "ИРБИС" Қаржы нарықтарының ақпараттық агенттігі" ЖШС – қаржылық нарыққа, соның ішінде биржалық ақпаратқа қатысты аөпаратты жинау, өңдеу және ұсыну, ақпараттық өнімдерді әзірлеу және жеткізу, бейінді қызметтер көрсету;
• "eTrade.kz" ЖШС – Биржаға арналған бағдарламалық қамтуды әзірлеу, қолдау және түрлендіру; Биржаға және өзге тұлғаларға ақпараттық технологиялар аясында басқа да қызметтер көрсету;
• "РТРС" ЖШС – резервтегі сауда-саттық орталығын құру және қызметін қамтамасыз ету.

Сыртқы сілтемелер

• Қазақстан қор биржасының ресми сайты
• ТМД елдерінің халықаралық биржалар ассоциациясы
• Әлемдік биржала федерациясы (WFE)
• Еуро-азяиылқ қор биржаларының федерациясы (FEAS)
• Қаржылық ақпараттың таратушылары мен тұтынушыларының халықаралық ассоциациясы (SIIA / FISD)
• Қазақстан қаржыгерлерінің ассоциациясы (АФК)
• KASE еншілес компаниясы – ТОО "eTrade.kz" ЖШС ресми сайты
• KASE еншілес компаниясы – "ИРБИС" ҚНАА ресми сайты
• KASE оқу сауда-саттықтары