Қазақстан — Мажарстан қатынастары

Қазақстан — Мажарстан қатынастары — Қазақстан мен Мажарстан арасындағы қатынастар стратегиялық әріптестік ретінде сипатталады. Берік шарттық-құқықтық база, Стратегиялық кеңестің, сауда-экономикалық және құқықтық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық комиссиялардың, сондай-ақ парламентаралық достық топтарының табысты қызметі екі елдің өзара іс-қимылын тереңдетуге ықпал етеді.

Қазақстан - Мажарстан қатынастары

Мажарстан	Қазақстан

Серіктестіктің ширек ғасырынан астам уақыт ішінде сауда-экономикалық байланыстар белсенді дамыды, бірқатар бірлескен экономикалық жобалар сәтті жүзеге асырылды, бірлескен ауылшаруашылық жеке капитал қоры құрылды. Қазақстан экономикасына ірі инвесторлардың қатарына Мажарстанлық "MOL"мұнай-газ компаниясы кіреді.

Жан-жақты диалогты кеңейтуге ҚР Президенті Н. Назарбаевтың (1994 және 2007 жж.) және ҚР Премьер-Министрлері Д. Ахметовтың (2005 ж.) және К. Мәсімовтің (2014 ж.) сапарлары, сондай-ақ Мажарстан Президенті П. Шмиттің (2010 ж.) және Мажарстан Премьер-Министрі В. Орбанның (2012 ж., 2015 және 2019 жж.)

Дипломатия

1992 ж. 23 наурыз — Қазақстан Республикасы мен Мажарстан арасында дипломатиялық қатынастар орнады.

1993 жылы наурызда — Қазақстанда Мажарстан Елшілігі ашылды.

1993 жылдың қыркүйегінде — Қазақстанның Мажарстандағы елшілігі ашылды.

2019 жылғы қыркүйектен бастап — Қазақстанның Мажарстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Ж. Әбдірашов

2019 жылғы қыркүйектен бастап — Қазақстандағы Мажарстанның Төтенше және Өкілетті Елшісі А. Хейзер болып табылады.

1998 жылдың қыркүйегінде — Қазақстанның Мажарстандағы Құрметті консулдығы ашылды (Карцаг қ.). Құрметті консулы - Л. Хорват.

2014 жылғы 7 қараша — Атырау қаласында Мажарстанның құрметті консулдығы ашылды. Құрметті консулы - О. Қаршегенов.

2016 жылғы 21 Сәуір — Ақтөбе қаласында Мажарстанның құрметті консулдығы ашылды. Құрметті консулы - Д. Сәрсенов.

2017 жылғы қаңтарда — Шымкент қаласында Мажарстанның құрметті консулдығы ашылды. Құрметті консулы - Қ. Молдасейітов.

2018 жылғы 14 желтоқсан — Алматы қаласында Мажарстанның құрметті консулдығы ашылды. Құрметті консулы - Э. Ким.

Саяси қатынас

Екі ел арасындағы қарым-қатынас саяси тұрғыдан өзара түсіністік пен сенім жағдайында дамиды. Халықаралық саясаттың маңызды мәселелері бойынша тараптардың ұстанымдары жақын. Мажарстан Қазақстанның 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету өтінімінің дәйекті жақтаушысы болды. Сондай-ақ, Будапешт Астанада "ЭКСПО-2017" өткізуді ресми түрде қолдады және Қазақстанның Еуропа Кеңесінің қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы конвенцияларына қосылуын, сондай-ақ Қазақстанның ЕО елдерімен визалық режимін жеңілдетуді қолдауды жалғастыруда. 2015 жылы Қазақстан-Мажарстан стратегиялық кеңесі құрылды.

2016 жылғы 6 желтоқсанда Мажарстан Парламенті ЕО елдері арасында бірінші болып 2015 жылғы 21 желтоқсанда Астанада қол қойылған ҚР мен ЕО арасындағы Кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісімді ратификациялады.

Президенттік сапарлар

1994 жылы желтоқсанда Президент Н. Назарбаевтың Будапештке ресми сапары өтті (ЕҚЫҰ СІМК шеңберінде). 1997 ж. қарашада Мажарстан Президенті А. Генцтің Қазақстанға қарсы сапары өтті.

2007 жылғы қарашада ҚР Президенті Н. Назарбаев Будапештке мемлекеттік сапармен барды, оның қорытындысы бойынша екі ел басшыларының бірлескен мәлімдемесі қабылданды.

2010 жылғы 1-2 желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның Астанадағы саммитіне Мажарстан Президенті П. Шмитт қатысты.

2014 жылғы 17 қазанда Миланда ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Мажарстан Премьер-Министрі В.Орбанмен екіжақты кездесуі өтті.

2016 жылғы 30 наурызда ядролық қауіпсіздік жөніндегі Саммит аясында ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Мажарстан Премьер-Министрі В.Орбанмен кездесуі өтті.

1995 жылы наурызда Мажарстан Премьер-министрі Д.Хорнның Қазақстанға ресми сапары өтті. 2005 жылғы мамырда жұмыс сапарымен Мажарстанға ҚР Премьер-министрі Д. Ахметов келді.

2012 жылғы 3-4 мамырда Қазақстанға ресми сапармен Мажарстан Премьер-Министрі В.Орбан келді. Іс-шара барысында 11 құжатқа қол қойылды, сондай-ақ ҮАК кезекті отырысы мен бизнес-форум өткізілді.

2014 жылғы 2-3 маусымда ҚР Премьер-Министрі К.Мәсімов Мажарстанға ресми сапармен келді, оның шеңберінде "стратегиялық әріптестік туралы бірлескен декларацияға" және сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы ынтымақтастық туралы 10 келісімге қол қойылды, сондай-ақ ҮАК-тың 4-ші отырысы өткізілді.

2015 жылғы 31 наурыз — 2 сәуірде Мажарстан Премьер-Министрі В.Орбанның Қазақстанға ресми сапары өтті, оның барысында Қазақстан-Мажарстан стратегиялық кеңесі құрылды.

2019 жылғы 23-24 сәуірде Мажарстан Премьер-Министрі В. Орбанның Қазақстанға ресми сапары өтті, оның барысында ҚР Президенті Қ.К. Тоқаевпен және ҚР Премьер-Министрі А. Маминмен келіссөздері өтті. В. Орбанды ҚР Тұңғыш Президенті-Елбасы Н. Назарбаев та қабылдады.

Жоғарғы деңгейлік сапарлар

2013 жылғы 17-19 қарашада ҚР Сыртқы істер министрі Е. Ыдырысовтың Будапештке ресми сапары өтті.

2014 жылғы 28 қаңтарда ҚР Сыртқы істер министрі Е. Ыдырысов "ҚР-ЕО әріптестігін нығайту" Будапешт халықаралық семинарына қатысты.

2015 жылғы 19-20 ақпанда Мажарстанның сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі П. Сиартоның Қазақстанға ресми сапары өтті, оның шеңберінде екі елдің сыртқы саяси ведомстволары арасында 2015-2016 жылдарға арналған жұмыс жоспарына қол қойылды.

2017 жылғы 28 Ақпанда министр Қ. Әбдірахмановтың Мажарстанның Сыртқы экономикалық байланыстар және сыртқы істер министрі П. Сиартомен Женевада екіжақты кездесуі өтті.

2017 жылғы 11 маусымда Астанада "Энергетиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету" Министрлік конференциясы аясында министр Қ. Әбдірахмановтың Мажарстанның Ұлттық экономика министрі М. Варгамен кездесуі өтті.

2017 жылғы 26 маусымда Министр Қ. Әбдірахманов Астанаға ресми сапармен келген Мажарстанның сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі П. Сиартомен келіссөздер жүргізді.

2017 жылғы 19 қыркүйекте Министр К. Әбдірахманов Мажарстанның Сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі П.Сиартомен Нью-Йоркте БҰҰ АА 72-ші сессиясында кездесті.

2017 жылғы 28 ақпан - 1 наурыз аралығында ҚР Сыртқы істер министрі Қ. Әбдірахманов БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің (БҰҰ МӨСШК) жоғары деңгейдегі сегментінің және Женевада (Швейцария) қарусыздану жөніндегі конференцияның (ҚР) жұмысына қатысты. Іс-шара аясында Мажарстанның сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі П.Сиартомен кездесу өтті.

2018 жылғы 27 ақпан-1 наурыз аралығында ҚР Сыртқы істер министрі Қ.Әбдірахмановтың Мажарстанға ресми сапары өтті.

2018 жылғы 10-12 тамызда Ақтөбе облысының әкімі Б. Сапарбаев Бугац қаласындағы Тұран халықтарының 10-шы мерейтойлық құрылтайына қатысып, Мажарстан Мемлекеттік жиналысының төрағасы Л. Кевермен кездесу өткізді.

2018 жылғы 12 қазанда Сыртқы істер министрі Қ. Әбдірахманов ҚР-ға келген Мажарстанның сыртқы экономикалық байланыстар және сыртқы істер министрі П. Сиартомен кездесу өткізді.

2018 жылғы 21 желтоқсанда екі астана арасындағы байланысты тереңдету мақсатында Нұрсұлтан әкімі Б. Сұлтановтың Будапештке сапары өтті.

2019 жылғы 28-30 сәуірде Мажарстан Премьер-Министрінің орынбасары, Қаржы министрі М.Варга жұмыс сапарымен Нұрсұлтан қаласына барды.

2019 жылғы 14 қазанда Бакуде ТМЫК саммиті аясында ҚР Сыртқы істер министрі М. Тілеуберді Мажарстанның сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі П. Сиартомен кездесті.

2019 жылғы 15 желтоқсанда Мадридте СІМК әсем алқабында ҚР Сыртқы істер министрі М. Тілеуберді Мажарстанның сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі П. Сиартомен кездесті.

2020 жылғы 28 наурыз және 16 Сәуірде Сыртқы істер министрі М. Тілеуберді Мажарстанның сыртқы экономикалық байланыстар және сыртқы істер министрі П. Сиартомен телефон арқылы сөйлесті.

Парламентаралық байланыс

ҚР Парламенті Сенаты депутаттары тобының ЕҚЫҰ Парламенттік Ассамблеясының күзгі сессиясына Скопьеде "ЕҚЫҰ өңірінде сенім мен тиімді басқаруды нығайту жөніндегі шараларды күшейту" тақырыбына қатысуы (2016 жылғы 29 қыркүйек-2 қазан).

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты П. Казанцев Скопьеге ЕҚЫҰ желісі бойынша РСМ президенттік сайлауында байқаушы ретінде барды (2019 жылғы 18-22 сәуір).

РСМ Ассамблеясының (Парламент) төрағасы Т. Джаферидің Нұрсұлтан қаласына ресми сапары, онда ол Еуразия елдері Парламенттері спикерлерінің 4-ші кеңесіне қатысты (2019 жылғы 23-26 қыркүйек).

Сонымен қатар, сапар аясында Т.Джафери ҚР Парламенті Сенатының спикері Д.Назарбаевамен, ҚР Мәжілісінің спикері Н. Нығматулинмен және ҚР Премьер-Министрі А. Маминмен екіжақты кездесулер өткізді, сондай-ақ КазГЮУ Университетінде "парламенттік дипломатия" тақырыбында дәріс оқыды.

Сондай-ақ, ҚР Парламенті Мәжілісінің ғимаратында парламенттік достық тобынан жұмыс түскі ас өтті, оған қазақстандық тараптан топ жетекшісі Д.Мыңбай (экология және табиғатты пайдалану мәселелері жөніндегі комитет мүшесі) бастаған 10 депутат қатысты.

Экономикалық қатынас

Қазақстан ТМД елдері арасында (Ресей, Украина және Беларусьтен кейін) Мажарстанның 4-ші ірі сауда серіктесі болып табылады.

ҚР Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитетінің деректері бойынша, Қазақстан мен Мажарстан арасындағы тауар айналымы 2019 жылы 102,3 млн.АҚШ долларын құрады (2018 жылы — 139,2 млн. АҚШ доллары, 26,5% - ға төмендеді). Қазақстандық өнімнің Мажарстанға экспорты 10,3 млн.АҚШ долларын (2018 жылы — 26,1 млн. АҚШ долларын, 60,5% — ға төмендеді), Мажарстанның Қазақстанға импорты — 92 млн. АҚШ долларын (2018 жылы-113 млн. АҚШ долларын, 18,5% - ға төмендеді) құрады.

• Қазақстандық экспорттың негізгі баптары: мұнай, машиналар мен құрылғыларға арналған бөлшектер, құбырлар.
• Қазақстандық импорттың негізгі баптары: дәрілік заттар, гигиена заттары, Инсектицидтер, гербицидтер, фармацевтикалық өнімдер.

2005 жылдан 2019 жылдың 2 тоқсанына дейінгі кезеңде Мажарстандан Қазақстанға тікелей инвестициялардың жалпы ағыны 202,9 млн.

Мәдени қатынас

Екі ел арасында тығыз тарихи байланыстар бар, өйткені қазіргі Мажарстан аумағында XIII ғасырдың бірінші жартысында Торғай даласынан қоныс аударған қыпшақ тайпаларының ұрпақтары тұрады. Екі ел арасындағы мәдени қарым – қатынастардың дамуына 2007 жылы ҚР Тұңғыш Президенті Н. Назарбаевтың оны өзінің құрметті көшбасшысы етіп сайлаған "Мажарстан қыпшақтары одағының" өкілдерімен кездесуі үлкен үлес қосты.

Бүгінде екі елдің өнер қайраткерлері, ғалымдары мен спортшылары Қазақстан мен Мажарстанда өткізілетін түрлі мәдени және спорттық іс-шараларға белсенді қатысады.

Қазақстандық және венгр ғалымдары ортақ тарихи тамырларды зерттеуге өзара қызығушылық танытуда. Мажарстандағы қыпшақтардың және Қазақстандағы мадьярлардың қоныстану тарихын зерттеу бойынша бірлескен археологиялық зерттеулер жүргізілуде.

2014 жылы қолданбалы ғылымдар университетінде. Яноша Кодолани "Қазақстан жолы және Н.Ә.Назарбаев"құрметті кафедрасы ашылды. Мажарстан Ғылым академиясында М.Қасымбековтың "Нұрсұлтан Назарбаев. Өмірбаян", венгр тілінде жарық көрді.

2014 жылғы 2-3 маусымда ҚР Премьер-Министрі Қ. Мәсімовтің Мажарстанға ресми сапары барысында Будапешттегі "Астана" көшесі мен Абай Құнанбаевтың бюстінің ресми ашылуы өтті.

Қазақстандық жоғары оқу орындары 2013 жылғы 19 қарашада қол қойылған ҚР Білім және ғылым министрлігі мен Мажарстанның адами ресурстар министрлігі арасындағы Білім және ғылым саласындағы ынтымақтастық туралы Келісім шеңберінде жетекші Мажарстанлық университеттермен тығыз ынтымақтастықта жұмыс істейді. Мәселен, жыл сайын 250 қазақстандық азамат Мажарстанның жоғары оқу орындарында оқуға грант алады. Қазіргі уақытта Мажарстанда Қазақстаннан 700-ге жуық студент оқиды.

2020 жылғы 29 қаңтарда қазақ ақыны Абай Құнанбаевтың 175 жылдығын мерекелеу аясында ҚР Ұлттық академиялық кітапханасы делегациясының қатысуымен "әлем мойындаған Абай" кітап - иллюстрациялық көрмесі және "Абай әлемі"фотокөрмесі бар тақырыптық дөңгелек үстел өткізілді.

Аталған іс-шара барысында М.Әуезовтің "Абай жолы" кітабының венгр тіліндегі екінші басылымының тұсаукесері өтті, сондай-ақ Абай Құнанбаев ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсімі өтті.

2020 жылғы 11 наурызда Сегед қаласында қазақ ақыны Абай Құнанбаевтың 175 жылдығына арналған Абай оқулары өтті. Іс-шара барысында қатысушылар 1150 жылдық мерейтойы 2020 жылы атап өтілетін ғалым, философ Әбу Насыр Әл-Фарабидің мұрасын талқылады.

2020 жылғы 10 тамызда (Абай күні) Будапешт қаласында Абай Құнанбаевтың 175 жылдығына орай Қазақстан Республикасының Мажарстандағы елшілігі оның ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсімін өткізді. Іс-шараға Елшілік қызметкерлері мен олардың отбасы мүшелері, қазақ диаспорасының өкілдері мен студенттер, сондай-ақ қазақ тілін үйреніп, қазақ мәдениетіне қызығушылық танытатын Венгр студенттері қатысты.

Жалпы, мәдени-гуманитарлық қатынастар белсенді дамып келеді. Бұған екі халықтың тарихи жақындығы және олардың ұлттық мәдениет пен дәстүрлерді жандандыруға деген ұмтылысы ықпал етеді.

Қазақстанның Мажарстандағы елшілері

1. С. Құрманғожин (1993-96)
2. Т. Сүлейменов (1996-2001)
3. С. Тұрсынов (2002-06)
4. Р. Ибраев (2006-12)
5. Н. Рүстемов (2013-2019)
6. Ж. Әбдірашов (2019-қазіргі уақыт)

Мажарстанның Қазақстандағы елшілері

1. Йожеф Торма 1994–1997
2. Шандор Симикс 1997–2001
3. Миклош Ячковичс 2001–2006
4. Янош Немет 2006–2008
5. Янош Балла 2008–2010
6. Имре Ласлоцки 2010–2015
7. Андраш Бараньи 2015–2019
8. Антал Хайзер 2019– қазіргі уақыт