Қазақ су шаруашылық құрылыстарын жобалау және зерттеу институты

Су шаруашылығы және жерді мелиорациялау саласындағы жобалау, іздестіру және зерттеу жұмыстарын жүргізетін ғылыми-тәжірибелік мекеме.

Институт тарихы 1930 жылы 30-қазанда құрылған “Қазсуөндіру” (“Казводпроиз”) атты шағын жобалау-іздестіру мекемесінен басталды. Бірқатар қайта құрулардан соң 1966 жылы Қазақ мемлекеттік су шаруашылық құрылыстарын жобалау жөніндегі институт болып құрылды. Институттың облыс орталықтарында (Алматы, Талдықорған, Семей, Өскемен, Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау) орналасқан 7 бөлімшесі бар. 1993 жылға дейін институт Қазақстан су шаруашылық министрлігінің құрамындағы су шаруашылығының құрылыстарын жобалаумен айналысатын мемлекеттік кәсіпорын болды. Елдегі экономикалық қайта құрудан соң институт мемлекеттік емес су шаруашылық кәсіпорнына – өндірістік кооперативке айналды. Институт мелиорация және су шаруашылығын өркендету жолында қызмет етті, іздестіру жұмыстары кешенін, жобаларды инжинерлік-мелиоративтік негіздеу, дренаж (жер құрғату) бойынша тәжірибелік зерттеулер, лабороториялық және матемикалық модельдеу жұмыстарын жүргізді. Институттың жобалары бойынша Қазақстанда дәнді дақылдар, техникалық мал азығын және астық өндіретін аса маңызды суғару алаптары, ірі бөгендер, гидротораптар, каналдар, ауыл шаруашылығына арналған ірі су құбырлары, т.б. жасалды. Олардың ішінде аса ірі (сыйымдылығы 100 млн м3-ден 700 млн м3-ге, биікт. 70 м-ге дейін) су бөгендері (Бөген, Тасөткел, Теріс-Ащыбұлақ, Бартоғай, Күрті, т.б.), суландыруға арналған, су ағымы 50 – 200 м³/с, ұзындығы 50 – 170 км магистральдік каналдар (Үлкен Алматы, Арыс – Түркістан, т.б.) бар. Институт 20 ғ-дың 90-жылдары Қазақстанның экологиялық апат аудандарында (Арал мен Балқаш өңірлерінде) халықты ауыз сумен қамтамасыз ету жобаларымен қарқынды шұғылданды. Жұмыстарының негізгі бағыттары: су қорын кешенді пайдалану және қорғау, жерді мелиорациялау (суландыру, кәріздеу және құрғату жүйелері мен құрылыстары), гидротехникалық құрылыстар [су қоймалары, бөгеттер, су тораптары, сорғы ст-лары, каналдар, тоннельдер, тарнаулар (акведуктар), дюкерлер], ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету және жайылымдарды суландыру, табиғатты қорғау шаралары, т.б. Институттың құрылуына және қалыптасуына В.Л. Цинацевич, К.С. Корнев, И.И. Денисенко, Д.Сарықұлов, Б.Ниязов, т.б. мамандар көп еңбек сіңірді. Институтта Қазақстан ғылым академиясының корр. мүшесі Р.Жолаев, техника ғылым докторы Л.Тәжібаев жұмыс істеген. Су шаруашылық нысандарын жобалау және жер мелиорациялауды дамытудағы табыстары үшін институт “Құрмет Белгісі” орденімен марапатталған (1980).