Қаламақ

Қаламақ. Балалар ойынының басталуында да өлеңнiң атқарар рөлi өте зор. Көпшiлiк ойындардың ойнау шарты бойынша балаларға екi топқа бөлiнуге тура келедi. Мұндай жағдайда балалар әр түрлi тәсiлдер қолданады. Мәселен, қатарға тұрғызып санап, жұп сан бiр топқа, тақ сан бiр топқа бөлiнедi. Осындай тәсiлдiң бiрi қаламақ арқылы жiктелу. Мұндай жағдайда балалар арасынан екi басшы сайланады. Қалған балалар екi-екiден жұптасып кетедi. Жұптасқан балалар өзара келiсiп, бiр-бiрiне жасырын ат қояды. Сөйтiп, қойған аттарын екi жол өлеңмен екi басшыға айтып қалауын сұрайды. Олар мына тәрiздi болып келедi.

– Аспандағы жұлдыз керек пе? Судағы құндыз керек пе?

– Түйенiң ботасы керек пе? Жердiң жотасы керек пе?

– Алтын асық керек пе? Күмiс қасық керек пе?

Кейде кiмге ат, кiмге арба немесе «кiмге шеге, кiмге балға» деген тәрiздi ұйқассыз қаламақтар да айтыла бередi. Егiз жолдан ғана құрылатын қаламақтардың құрылысы өте қарапайым болғанмен де, сол екi жол өлеңдегi заттық ұғымдардың мәнiнен бала жанының талай сырын ұғуға болады. Бiрiншiден, баланың әрқашан күнделiктi тұрмыста таныс, өз ұғымына жақын заттарды таңдайтыны көрiнедi. Мәселен, «Түйенiң ботасы, жердiң жотасы», «тебеген бие, қашаған түйе» тәрiздi тiркестер тек ауыл баласының ғана аузына түсетiн сөздер. Сол сияқты бала талғамына халық тiршiлiгiнiң дәстүрлi мәдениетiнiң де елеулi әсер ететiндiгi байқалады. Мәселен, «Аспандағы жұлдыз» «судағы құндыз» тiркестерi бесiк жырларында көп айтылатын образ болса, «Ақ сандық, көк сандық» белгiлi балалар ойынының аты. Ал «алтын асық» қазақ ертегiлерiнде көп айтылады. Демек, қаламақтар ойынды бастаушы болуымен ғана емес, баланың iшкi дүниесiнен хабар беретiндiгiмен де бағалы.

Дереккөздер

Кенжехан Ісләмжанұлы. Рухани уыз. А.,2008