Қала әлеуметтануы

Қала әлеуметтануы — қаланың шығу тегін, қалыптасуын, дамуы мен қоғамдық мәнін және жалпы заңдылықтарын зерттейтін әлеуметтану ғылымының саласы.

Қала әлеуметтануы жүргізетін зерттеулердің негізгі бағыттары мыналар: қаланың қоғамдағы және қоныстану жүйесіндегі рөлі, оның дамуына ықпал ететін негізгі факторлары, тұрғындарының әлеуметтік құрылымы, қалалық өмір мен қала мәдениетінің ерекшеліктері, қоршаған ортамен байланыстары, қалалардың дамуын жобалау, болжау және жоспарлау, оны басқару жолдары мен әдістері, халықтың көші-қонының негізгі әлеуметтік факторлары мен нәтижелері, т.б. Қала әлеуметтануы қаланың әлеуметтік рөлін зерттеуде оның қалыптасуы мен дамуына табиғи және материалдық ортаның тікелей ықпалы есепке алынады. Қала әлеуметтануы қаланы нақтылы тарихи қоғамның құрамдас бөлігі ретінде қарастырады, өйткені қала осы қоғамға ортақ құндылықтарды бойына сіңіретін, сол қоғамға тән әлеуметтік құрылымның, қарым-қатынастардың шағын үлгісі болып табылады. Әлеуметтану ғылымында қала тарихына, оның әлеуметтік-экономикалық және саяси рөліне ғылыми талдау жүргізген көрнекті ойшылдар қатарында неміс әлеуметтанушысы М.Вебер болды. Ол "Қала" атты еңбегінде жеке адамның тұлғалық ерекшеліктерінің дамуына қаланың тигізетін зор әсерін, оның тарихи өзгерістерге әкелетінін айтты. Белгілі неміс әлеуметтанушысы Г.Зиммель қала омірінің әлеуметтік-психологиялық жақтарын зерттеп, қалалықтардың өзара байланыстары қызметінің сипаттамасын жасады. Қала әлеуметтануында "Адам экологиясы" мектебінің негізін қалаушы Р.Парк, Э.Берджесс, Д.Вирт секілді әлеуметтанушылар жүргізген қала көлемі мен архитектурасының қылмысқа әсері жөніндегі зерттеулерінің орны ерекше. Қаланың әлеуметтік дамуын жоспарлау ғылыми мектебінің негізіy салушы Қазақстандық ғалым Н.Аитов қоныстану қатынастары әлеуметтік жоспарлау жөнінде құнды зерттеулер жүргізді.