Қалбағай (жалбағай)
Қалбағай (жалбағай) – (лат. Platalea leucorodia Linnaeus, 1758) Дегелектәрізділер (не Ләйлектәрізділер)) отряды - Ciconiiformes Тырнақұтандар тұқымдасы - Threskiornithidae
| Қалбағай (жалбағай) | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Platalea leucorodia Linnaeus, 1758 |
Статусы. өңдеу
2-ші санат. Саны тез қысқарып бара жатқан түр.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы. өңдеу
Туыстың бес түрінің Қазақстан фаунасындағы жалғыз түрі.
Таралуы. өңдеу
Евразия мен Солтүстік-шығыс Африканың суқоймалары. XX ғасырдың ортасында Қазақстанның көптеген суқоймалары мен жазықтық өзендерінің атыраптарында мекендеген[1][2]. 80-90-шы жылдары қалбағай тек Еділ-Жайық су айырығының, Орталық, Оңтүстік және Шығыс Қазақстанның жекелеген суқоймаларында ғана сақталып қалды[1][3].
Мекендейтін жерлері. өңдеу
Қалың қамыс өскен және ашық саяз сулары бар көлдер, өзендердің атыраптары.
Саны. өңдеу
Қазақстанда 400-650 жұбы есепке алынған, оның ішінде 150-ге жуығы – Торғай ойысының көлдерінде [4], осындайы Оңтүстік Қазақстан облысындағы Шошқакөл жүйелерінде[5], 100 жұпқа жуығы – Іле өзенінің атырабында, 60-70 жұбы – Қапшағай суқоймасында [6], 10 жұптайы Науырызым және Қорғалжын қорықтарында[7][8], Тентек өзенінің атырабында[9], Қара Ертіс өзенінің атырабында – 40-тай жұбы [10] ұялайды. Жайық өзенінің атырабында 1993 жылы 200 басы есепке алынған[11].
Негізгі әсер ететін факторлар. өңдеу
Гидрологиялық режимнің нашарлауының нәтижесінде мекендейтін жерлерінің тозуы және олардың ауданының қысқаруы: қамыстарды өртеу және шабу. Қаскерлік (браконьерство) және ұялау кезінде мазалау факторы, қоректік қорының нашарлауы және қорегін табу орындары – саяз сулар ауданының қысқаруы.
Биологиялық ерекшеліктері. өңдеу
Жыл құсы. Шоғыр құрып, көбіне құтандар, қарабайлар және үлкен суқұзғындарымен бірге ұялайды. Ұясы – қамыста (құлаған қамыс, қопалар), кейде бұталар мен ағаштарда. Ұяда 3-4 жұмыртқа болады. Сәуір – мамырдың ортасынан шайқау басталады және 21-25 тәулікке созылады. Ұясының бұзылуы және балапандарының өлім-жітімге ұшырауы 50-60%. Су омыртқасыздары, балықтардың шабақтары және майда бақалармен қоректенеді. Қорегі және ұялайтын орны үшін бәсекелестер құтандар мен қарабайлар болып табылады. Негізгі жаулары – қара құтан, ала қарға және боз шағала.
Қолда өсіру. өңдеу
Қазақстанның хайуанаттар парктерінде көбеймеген.
Қабылданған қорғау шаралары. өңдеу
Қазақстанда Алакөл қорығында қорғалады.
Қажетті қорғау шаралары. өңдеу
Іле өзенінің атырабында, сол сияқты Қара Ертіс өзенінің атырабында қорықтар ұйымдастыру. Ұялайтын жерлерінде гидротехникалық құрылыстарды пайдалану кестесін бақылау; қаскерлер және өрттермен күресу. Шоғырлары орналасқан жерлерге тікелей жақын маңдарда шаруашылық жұмыстарын (қамысты шабу, суқоймаларын күрт толтыру және құрғату) шектеу.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар. өңдеу
Белгілі ұялау шоғырларына мониторинг жүргізу және жаңа шоғырларын іздеу.
Әдебиеттер өңдеу
1. Спангенберг, 1951а; 2. Долгушин, 1960; 3. Ауэзов, 1986в; 4. Н.С. Гордиенко, личн. сообщ.; 5. Н.Н. Андрусенко, личн. сообщ.; 6. В.В. Сибгатуллин, М.Е. Букетов, личн. сообщ.; 7. В.В. Хроков, Э.И. Гаврилов, личн. сообщ.; 8. Б.П. Анненков, личн. сообщ.; 9, Н.Н. Березовиков, Б.В. Щербаков, личн. сообщ.; 10. Березовиков, Гисцов, 2001.
Құрастырушы өңдеу
А.Ж. Жатқанбаев
- ↑ a b Спангенберг, 1951а
- ↑ Долгушин, 1960
- ↑ Н.Н. Березовиков, Б.В. Щербаков, личн. сообщ.
- ↑ Ауэзов, 1986в
- ↑ В.В. Сибгатуллин, М.Е. Букетов, личн. сообщ
- ↑ В.В. Хроков, Э.И. Гаврилов, личн. сообщ
- ↑ Н.С. Гордиенко, личн. сообщ
- ↑ Н.Н. Андрусенко, личн. сообщ
- ↑ Б.П. Анненков, личн. сообщ
- ↑ Н.Н. Березовиков, Б.В. Щербаков, личн. сообщ
- ↑ Березовиков, Гисцов, 2001