Қамыт
Қамыт – аттың мойнына кигізілетін, имектеу ағаш жақтаулары бар арба шана әбзелі; арбаға, шанаға жегу үшін пайдаланылады. Оның ат қамыт, түйе қамыт, өгіз қамыт сияқты түрлері бар.
Қамыттың жасалуы мен бөліктері
Қамыт иіліп жасалған екі ағаштан құралған қамытағаштан тұрады. Арба мен шананы пайдаланғанда, әсіресе, осындай көлікпен жүк тасыған кезде қамытқа күш түсетіндіктен, ол қатты ағаштан жасалады. Оның жоғарғы басы қайыспен қозғалып тұратындай етіліп бос шалынып байланады. Оны желкебау дейді. Қамытағаштарының астыңғы (ішкі) жағына ішіне сабан, шөп салынып, былғарымен қапталған шұжық деп аталатын жұмсақ төсеніш бекітіледі. Кей кездері мұның (шұжықтың) орнына қабатталған киізді де пайдаланады. Ол қамытағаштың аттың мойнын қажамауын қамтамасыз етеді. Қамытағаш пен шұжықтың ортан белінен сәл төмендеу тұсына қайыстан жалпақтау етіп тілінген құлақбау тағылады. Бұл доға мен жетек ағашты (терте) біріктіріп бекіту үшін қажет. Қамыттың астыңғы жағындағы қамыттың екі құлағын қысып байлайтын жіңішке қайыс – тамақбау тағылады. Онымен қамытты ат мойнына кигізгеннен кейін қысып байлайды. Қамыттың құлақбауының тұсынан арба-шананы еңістен түскенде аттың аяғына тимеуін, қамыттың аттың басына қарай лықсып сыпырылып кетпеуін қамтамасыз ету үшін шілия тағылады. Ол қайыстан қалыңдығы екі елідей етіліп тілініп жасалады. Шілия аттың сауырынан төмен түсіп кетпес үшін аттың бөксесін орай және қамыттың желкелігінен сауыр тұсына қарай өткізілген қайыс таспалармен бекітіледі. Яғни, шілия жегін көлік әбзелінің әр бөліктерінің өзара орнықты болуын қамтамасыз етеді. Егер арба-шана емес басқа затты сүйрегенде доға сияқты әбзелді салмай-ақ қамыттың өзін ғана аттың мойнына кигізіп, құлақбауына арқанды тағып сүйрете береді. Мұндайда көбінесе неғұрлып қарапайым жабан қамыт қолданылады.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- АрғынбаевХ. Қазақ халқының қолөнері. Алматы: Өнер, 1987;
- ШойбековР.Н. Қазақ тіліндегі күш-көлік атауларының этномәдени мазмұны // Этнос тілін зерттеудің өзекті мәселелері. Алматы: «Кие» лингвоелтану инновациялық орталығы, 2011. 68-75-бб; ҚСЭ.ҮІ.443-б.;
- ҚР МОМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.