Қарапайым сөйлеу тілі

Қарапайым сөйлеу тілі - белгілі бір стильдік мақсатпен сөздерді дөрекі, тұрпайы етіп қолдану тәсілдерін құрайтын сөйлеу тілінің бір түрі. Қарапайым сөйлеу тілінің құрамына мазмұны тұрпайылау, дөрекі сездер, диалектизмдер, жаргондар енеді. Бұлар жалпылама лексикаға қарағанда эмоциялды-эксперссивті бояуының күштілігімен ерекшелінеді. Әдеби тілде тағам дәм тәрізді сөздер сөйлеу тілінде тамақ, ас түрінде қолданылса, қарапайым — сөйлеу тілінде нәпақа, қорек, нәр, ыстық сияқты әртүрлі экспкерссивті бояуы бар сөздер арқылы көрінеді. Мысалы, Бізге алдымен ауқат жібер, оған қоса сауқат жібер (А. Тоқмағанбетов); Ауылда неше қазан болса, соның бәріне ыстық істеп, күніне бір-бір рет қорек беріңдер. (М. Әуезов). Сағила бір тостаған ішкені болмаса, басқа нәр татпапты. (С. Көбеев). Әйтеуір бала-шағаға нәпақа іздеп жүреміз ғой. (Ғ. Мұстафин). Сөздерді ауыспалы мағынада қолдану қарапайым сөйлеу тіліне тән қасиеттердің бірі. Ауыспалы мағынадағы бейнелі сөздер, сол сөз болатын зат не құбылысқа адамдардың жағымды не жағымсыз көзқарасын білдірудің құралы болып саналады. Бұлардың да, эмоциялдық қасиеті басым болып келеді. Сөйлеу кезінде олардың үйреншікті түрлері жиі қолданылады. Мысалы, - Жаман неме, маған бұрын келмей, әкеңе кеттің -ау! Жаман неме ! - дей беріп, қасына, құшағына немересі барғанда, "жаман неменің" артынан ілезде: — Қарашығым, қоңыр қозым... Абай жаным... - деп кемсеңдеп, жылауға айналып кетті. (М. Әуезов). Ойды астарлап, бейнелеп жеткізу құралдарының бірінен саналатын тұрақты сөз тіркестерін қарапайым сөйлеу тілінде көптеп кездестіруге болады. Фразалық тіркестердің қарапайым және тұрпайы түрлеріне мыналар мысал бола алады: Қарапайым фразеологизмдер: ауыз бастырық, ұзын етек, бақайынан келмеу, аузынан сілекейі шұбыру, т.б. Тұрпайы фразеологизмдер: қолының сұғанағы бар, сойған қасқырдай ыржиды, өлген балықтың көзіндей мөлиді, жырған сыйырдай қылды, т. б. Жаргон сөздер белгілі бір әлеуметтік топ тілінде кездеседі. Мысалы, құлап қалу, қуып кету, базар жоқ, (студенттер тілінде), т.б.