Қарақас тұқымдасы

Қарақас тұқымдасы (Glіrіdae) – сүтқоректілер класына жататын кеміргіш.

Дүние жүзінде кең тараған. 7 – 8 туысқа бірігетін 55-ке жуық түрі бар. Көпшілігі Африка құрлығында тіршілік етеді. Сыртқы пішіні тышқанға ұқсас, ағаш басында тіршілік етуге бейімделген. Қазақстанда қарақас құқымдасының 1 түрі – орман қарақасы (Dryomys nіtedula) бар. Ол Қаратауда, Талас пен Қырғыз Алатауларында, Шу-Іле тауларында, Іле, Жетісу (Жоңғар) Алатауларында, Тарбағатай, Сауыр, Қалба және Оңтүстік Алтай тау жоталарында теңіз деңгейінен 600 – 1600 м биіктікте кездеседі.

Дене тұрқы 8 – 13 см, үлпілдек құйрығының ұзындығы 6 – 12 см, салмағы жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады: көктемде, ұйқыдан оянғанда 21 – 35 г, жазда 25 – 45 г, күзде ұйқыға жатар алдында 75 г-ға жетеді. Арқасы сұрғылт, қызыл қоңыр, бауыры – ақшыл сары, құйрығы тиінге ұқсас, үлпілдек. Аяқтары бес башайлы, 1- және 5-саусақтары өте қозғалмалы, тырнақтары жіңішке әрі өткір және имек келеді.

Басты ерекшелігі – тұмсығының екі жағынан бастап көздерін баса құлаққа дейін созылып жатқан қара жолақтың болуы (аталуы осыған байланысты). Ағашта, жерден 1,5 – 6 м-ге дейінгі биіктікте өсімдіктің жапырағы, сабағы, тамыры мен мамығынан шар пішінді ұя жасайды. Кейде құстардың ұяларын, ағаш қуыстары мен діңдерін, жардағы жарықшақтарды баспана ретінде пайдалана береді.

Қарақас тұқымдасы – түн жануарлары. Күндізгі ұйқыдан іңірде оянып, қорек іздеуге шығады. Қорегі – ағаштар мен бұталардың жемісі мен жидегі, түн жәндіктері, моллюскілер. Құстардың ұясындағы жұмыртқаларын жарып, балапандарын жеп, кейде ересектеріне шабуыл жасайды. Қазан айының ортасынан сәуірдің аяғына дейін қысқы ұйқыға кетеді. Ұйқыдан оянған соң ұйлығу кезеңін өткізіп, 23 – 25 күннен соң 2 – 8 (көбінесе 4 – 5) қызылшақа қарақас туады. Олардың салмағы 1 г-дай болады. 10 – 12 күнде денесін түк басып, 14 – 16 күнде көздері ашылады. Бір айдан соң өз бетінше тіршілік етуге көшеді. Негізгі жаулары – түлкі, ақкіс, аққалақ, жапалақ, әбжылан. Денесінде кенелер, бүргелер мен ішкі паразиттер кездеседі. Орман зиянкестерін жойып, пайда келтіреді.

Дереккөздер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Gliridae