Қарақия ойысы
Қарақия ойысы, Қаракие, Батыр – Маңғыстау түбегіндегі ойыс.
| Қарақия ойысы | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ең төмен нүктесі | 132 м |
| Солтүстіктен оңтүстікке дейінгі қашықтық | 85 км |
| Батыстан шығысқа дейінгі қашықтық | 10, 25 км |
| Орналасуы | |
| 43°24′18″ с. е. 51°46′43″ ш. б. / 43.405047° с. е. 51.778564° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°24′18″ с. е. 51°46′43″ ш. б. / 43.405047° с. е. 51.778564° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Қазақстан |
| Аймақ | Маңғыстау облысы |
| Lua error Module:Wikidata/media ішіндегі 4 жолында: attempt to concatenate local 'value' (a nil value). | |
Басқа мағыналар үшін Қарақия деген бетті қараңыз.Географиялық орны мен жер бедері өңдеу
Маңғыстау облысы Қарақия ауданы жерінде орналасқан. Ойыс табаны мұхит деңгейінен 132 м төмен жатыр. Ұзындығы 85 км, ені 10-25 км, түбі жазық. Шығыс беткейі тұсында ойыстың түбін бойлай солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай жазда қарасуларға бөлініп қалатын Ащыағар өзені өтеді. Шығыс беткейі кертпештеліп келген тік, жарқабақты. Олар желмен аққан судың әсерінен тілімденіп, жеке төбелерге бөлінген. Өсімдік жамылғысы мардымсыз.
Ойыстың кемерлі беткейлері мен табанында көптеген құдықтар (Жаңаорпа, Сауытты, Қынабай, Шұқыр, Көкше, т.б.) мен қыстаулар (Орша, Боржақты, Қарасеңгір, т.б.) орналасқан.
Геологиялық құрылымы өңдеу
Ойыстың шығыс кемері негізінен түрлі түсті ұлутастар мен бор жыныстардан тұрады. Олар мыңдаған жылдар бойы ұдайы күнге тотығу салдарынан қоңырқай тартқан. Сондықтан бұл бөлігі алыстан қарағанда қара түсті тік жарқабақ (биіктігі 10-15 м және одан да биік) тәріздес болып көрінеді. Осыған байланысты ойыстың аты "Қарқия" деп аталған. Ойпаттың жоғарғы жағы сарматтық берік ізбестен, орталық жағы – жұмсақ балшық, тез қирайтын тау жыныстарынан құралған. Жаңбыр суының ағындары, жел, өзеннің бұзылған жылғалары ойпаттың жер бедерін қалыптастырады. Ойпаттың биік басынан айналаны тамашалауға – алыста мұнарланған тұман, төселген көкжиек, ал жаныңда деміңді шығармайтындай тұңғиық шыңырау. «Қарақия» түрік тілінен аударғанда «қара аңның араны» дегенді аңғартуы тегіннен емес. Айналаның барқыт жамылған адыр төбесі жол-жөнекей өтетін жолаушылардың көзін тамсандыратындай. Қарақия ойпаты өткен алыс жылдарда Каспий теңізінің бір бөлігі болған, теңіз иірімімен толып Қарақия шығанағында бөлініп шығатын болған. Міне, осы күйінде Қарақия шығанағы Шығыс Каспийді зерттеуші-ғалым Александр Бекович-Черкасский құрастырған картаға түсірілген. Қарақия ойпатының солтүстік-шығыс ұшпасында тарихи ескерткіштер, ежелгі адамдардың қоныстанған мекені болған.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу
Ойыстың түбі сортаң топырақ (солтүстік-батысы) пен сор (оңтүстік-шығысы мен оңтүстік бөлігінде Батыр соры жатыр), өсімдігі негізінен қара жусаннан тұрады.
Климаты өңдеу
Климаты контиенттік. Қысы біршама жылы, жазы ыстық, қуаң келеді. Қаңтардың жылдық орташа температурасы -7°С, шілдеде 26°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 75-100 мм шамасында.
Пайдалы қазбалары өңдеу
Қарақия ойысы кен байлықтарына бай. Мұнда мұнай, ұлутас кірпіштері, уран кені өндіріледі.
Қатынас жүйесі өңдеу
Қарақия ойысы арқылы облыс орталығы Ақтау қаласын мұнай мен газ-өңдеу орталығы - Жаңаөзен қаласымен қосатын республикалық маңызы бар автомобиль жолы, мұнай, газ, ауыз су құбырлары тартылған.[1]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5