Қарақұла
Қарақұла – көбінесе жабайы аңдарда болатын, қара жонды басып өтіп, құйыршықтың ұшына дейін қақ жарып тұратын табиғи сызық.
Атау мәні
Дәстүрлі ортада оны "қарақұла" деп атаса, ғылымда "медиана" дейді. Қарақұла – 2/1, жарты, 0,5, қақ жартыға тең. Латын тілінде медиана – қарақұла, қарақұладан қақ жару, тең жару, тең бөлу дегенді білдіреді.
Сипаты мен мағынасы
Қарақұла жануар денесіндегі түктен бөлек, көбінесе қара түсті, ұзындау келген, жылтыр болады. Ол жануарлардан бөлек, жәндік, құрт-құмырсақалардың да денесінде болады. Сондай-ақ, өсімдіктердің діңінің ұзынынан қақ жарып тұрған ішкі өзегі бар, ал жапырақтарда оны екіге бөліп тұратын сызық бар. Қарақұла дәстүрлі ортада тепе-теңділік, тең өлшемділік, тең үлгілілік, тең пішінділік, тең мүшелілік, тең денелілік, тең көлемділік, тең жарты, қақ жартысынды тіркестердің мағынасын айғақтайтын ұғым іспетті.
Қазақта «қарақұладан қақжарып бөліп алдық», «қарақұладан қақжарып бөліп беру» деген теңеу сөздердің болуы осының дәлелі. Сондай-ақ, дәстүрлі ортадағы дау-дамай, шиеленіскен мәселелерді әділ шешетін билерге қаратыла айтылатын «қарақылды қақжарған» деген теңеудің болуы – осы қарақұладан қақ жарғанды білдірсе керек.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Бабалықұлы Ж. Мал ауруларының қазақша атаулары. Алматы. Қайнар, 1986;
- ҚР МОМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.