Қара материя

Қара материя – электромагниттік толқын шығармайтын және олармен әрекетке түспейтін материяның бір түрі. Оның осы бір қасиеті оны бақылауды мүмкін емес қылып отыр. Алайда оның бар екенін ғалымдар ол шығаратын гравитациялық эффекттен біліп отыр.

Қара материя гравитациялық образда «жарық шығарушымен (бариондық)» әрекеттеседі және орташа космологиялық тығыздықтағы, тығыздығы бариондардың тығыздығынан бірнеше есе артық орта болып табылады. Ал соңғылары қара материядан құралған гравитациялық шұңқырларға түседі. Сондықтан, қара материя жарықпен әрекеттеспесе дағы, қара материя орналасқан жерден жарық шығады. Гравитациялық тұрақсыздықтың осы бір тамаша қасиеті қара материяның мөлшерін, қасиетін және таралуын анықтауға мүмкіндік беріп отыр.

Қара материяны зерттеу 1990ж.-дары алынған суреттерден кейін мүмкін болды. Алыста орналасқан галактикалардың суреті соншалықты нақты болмай шықты. Бірақ, суреттерге қарап қара материяның орналасуы мен шоғырлануын анықтауға болатын еді. Бұл қара материяның бар екендігіне дәлел болып отыр.

Күннен 13000 жарық жылдары қашықтықтағы 400-ге жуық жұлдыздардың қозғалысын зерттегенде Күн айналасындағы кеңістікте қара материяның үлкен мөлшерде таралмағандығы анықталды. Теория бойынша Күн айналасындағы қара материяның массасы 0,5кг, ал көлемі Жердің колеміндей болуы тиіс. Алайда өлшемдер қара материяның көлемі Жер шарының көлеміндей, ал массасы 0,00+/-0,06кг екендігін көрсетті. Бұл қара материяның «жай материямен» әрекеттесуін Жерде байқау сәтті болатынына үлкен күмән тудырады.

Дереккөздер

Сайт Modern Cosmology, содержащий в том числе подборку материалов по тёмной материи. Г.В.Клапдор-Клайнгротхаус, А.Штаудт Неускорительная физика элементарных частиц. М.: Наука, Физматлит, 1997.