Қарсылықты бағыныңқы сабақтас- қарама-қарсы күрделі ойды білдіреді. Бағыныңқыларының мазмұны бір-біріне жуық болғанмен, айырмашылықтары да бар. Сонымен:
- Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың компоненттерінің мазмұны бір-біріне қарама-қарсы болып келеді. Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың бағыныңқы компоненті баяндауышының формасына қарай: қайтсе де? қайткенмен, не етсе де? не еткенмен? қайтпесе? не етпесе? т. б. сүрақтар қойылады.
- Бағыныңқысының баяндауыштары кестеде көрсеткеніміздей -са, -се формалы шартты райлы етістіктерге да, де шылауларының тіркесуі арқылы және өткен шақтық есімшенің жай, тәуелді түрлеріне көмектес, табыс септік жалғаулары жалғану арқылы, кейде да/де шылауының тіркесуі арқылы жасалады.
- Жазғанда бағыныңқы мен басыңқының арасына үтір қойылады. [1]
| Баяндауыштың формалары |
Мысалдар |
Сұрақтары
|
| -са да, -се де |
Дәрмен мен Мағаш, Кәктайлар өздері сүйсінген ойларын аша алмаса да, Абай айтқан жағдайларға соншалық ынтыға қызығып тыңдады (М. Әуезов) |
Қайтсе де?
|
| -ған/ген+-ша/ше |
Аздың азаншысы болғанша, көптің қазаншысы бол (мақал) |
Қайткенше? Не еткенше?
|
| -ған/ген,-қан/кен+-мен |
Қыс қыстаулары басқа болғанымен де, жаз көбіне бірігіп отырады (Б. Майлин) |
Қайткенмен? Не еткенмен?
|
| -ма/ме, -ба/бе, -па/пе+са/се |
Оның құр мақтағаны болмаса, қолынан ештеме келмейді (С. Мұқанов) |
Қайткені (не еткені) болмаса? |
|
| -а/е, -й + тұра |
Менің келетінімді біле тұра, кетіп қалыпты |
Қайте тұра? Не ете тұра? |
|
- ↑ Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналаған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.
