Қатуан шайқасы

Қатуан (Катован) шайқасы – салжұқ сұлтаны Санжар мен қидан гурханы Елюй Даши арасында болған ірі қақтығыс.

Тарихы

1130 жылы салжұқтар Әмудариядан өтіп, Самарқан маңындағы қарлықтарды ығыстырды. 1137 жылы Ходженттегі шайқаста қарлұқтардан жеңілген Махмұд хан, оларды күшпен басуға салжұқ сұлтаны Санжардан көмек сұрайды.Ал қарлұқтар болса Санжар сұлтанға бағынышты болатындығын айтып,әскер қатарында қызмет етуге міндеттеніп және жыл сайын бес мың бас түйе, жылқы, қой береміз деп өтініш жасайды. Бірақ салжұқ сұлтаны Санжар қарлұқтарға көңіл бөлмейді.

1114 жылы шілде айында салжұқтарға тәуелді хорасандық әскер Әмудариядан өтіп, Самарқан маңындағы қарлұқтарға екінші рет қысым жасап ығыстырады.Сонда қидан гурханы қарлұқтарды қолдап, Санжарға өтініш хат жазады. Хаттың жауабы берілмей аяқсыз қалдырылып, соңы қақтығысқа ұласады. Ұрыс самарқанның солтүстік–шығысындағы Дарығ қонысының маңында өтеді. Қатуан даласындағы шайқас 1141 жылдың 9 қыркүйек күні Шығыс Салжұқ сұлтандығының жеңілісімен аяқталады. Қидандар салжұқ әскерін бастырмалата шегіндіріп, сайға қарай ығыстырады.Шайқаста тек сол жақ қанат қана аянбай соғысты.Санжар сұлтан үш жүз салт атты әскері және жеке оққағарлары болса да, қоршауда қалып қоя жаздап, жау шебін әзер бұзып шығып, Термезге қарай бет алады.

Жеңіске жеткен гурхан әскері Бұхара мен Самарқан арасындағы Кермин қаласына қарай қозғалып, сонда өзінің жаңа мемлекетін құрады. Оны Си Ляо (Батыс Ляо) мемлекеті деп жариялады.