Қатысушы:Айтуғановааа/зертхана

Сағыныштан туған естеліктер

      Мен дүниеге келгенде көкем мал шаруашылығында ферма бастығы болып қызмет етіп, малшылармен бірге қырға көшетін болған. Мен қырда «Арысқұмның» бойында дүниеге келіппін.Есімді білгенде көкемнің жайдары жүзі, күлімсіреген көзі, ерте кетіп кеш келетін күндері, күндіз-түні еңбек етіп ат үстінде, машинада жүретіні, жұмыстан келгенде бізді еркелетіп құшағына алып отыратыны көз алдымда. Ал анамның тіп-тік болып жүретін қалпы, сұлу да, мейірімді жүзі, балаларға шексіз қамқорлығы, бірсөзділігі, өте сауаттылығы есімде қалған. 
  Біз көктем шыға сала көкемнің жұмыс бабымен жайлауға көшетінбіз.Үйден қонақ арылмайтын. Апамның жасайтын сусын көжесі мен ыстық таба нанынан ауыз тимей ешкім өтпейтін. Есіктің алдында үнемі самаурыны мен қазаны  қайнап тұратын. Сол кезде   Ізбасар   деген гидротехник кісі болды. Сол кісі Апа, көженің суы бар ма? – деп келетін. Кейін біз сол кісіні «көженің суы аға» келе жатыр дейтінбіз.Күз жақындаған кезде апам бізбен қыстауға қайта көшетін, себебі бәріміз мектепке барушы едік. Апам да, көкем де біздің сабақтарымызды қатты қадағалаушы еді. Апам таңертең мектепке барып, түске дейін бәріміздің сабақтарымызға қатысып шығатын. Мектепке баратынын бізге айтпайтын. Көкем таңертең ұйқыдан оянған кезде көбейту кестесін сұрайтын. Мүдіріп қалмау үшін бәріміз де үнемі дайын жүретінбіз.
   Ата-анамыз бізді үнемі ауызбірлікке шақырып, бір-бірімізбен сыйласып жүруімізді қалайтын. Апамның «Өзіңді-өзің сыйла, жат бойынан түңілсін» деп жиі айтатын тәрбиелі сөзі менің өмірлік қағидама айналды.  Бәріміздің де білім алып, өмірден өз орнымызды табуымыз ата-анамыздың берген ұлағатты тәрбиесі деп білемін.
 Әлі есімде 3-4 жаста болармын көкемнің бригадасы күріштен мол өнім алып, сыйлыққа үлкен кілем әкелген. «Қақыра» деп аталатын ескі үйде тұратынбыз. Кілемнің үлкендігі үйдің бір бөлмесін түгел алып жатты. Інім Нұрылда екеумізге көкем жаңа бәтеңке сатып әкелген.Түні бойы сол кілемнің үстінде жаңа бәтеңкемен ұйықтап қалыппыз. Жаңа үй салып көшкен кезде сол кілем үлкен бөлменің бір жақ қабырғасын алып тұрды. 
  Ата-анамыз бізді жастайымыздан еңбек етуге тәрбиеледі. Тәтем (Жұмаділда) мен Жұпаркүл апам оқуға кеткен кез, біздер жазға каникул кезінде Ибадулла ағам, Мирамкүл, Нұрылда бәріміз күріш отауға барамыз. Апам екі бидонға ашытпа көже, нан, тамақтарымызды салып беріп, мына кішкентайлардың қарны ашып қалмасын деп бізді тапсырып жібереді. Әліміз келгенше жұмыс істеп, бір күн болса да жұмыстан қалмауға тырысатынбыз. Кейбір балалар қулық жасап, отақты орақпен шауып тастап жатқанда, көкемнің күндіз-түні жүрген еңбегі еш кетпесін деп жанымыз ашып істейтінбіз. Сол кезде бар болғаны 7-8 жаста ғана екенбіз.     5-сынып оқығаннан бастап күзде күрішке масаққа апаратын. Жаз болса, шаруашылыққа көмек ретінде шөп оруға баратынбыз. Әлі есімде 8- сыныпта әрқайсысымызға 2 тоннадан шөп орып өткізу керек деп міндеттеген. 1 ай бойы бригада басында  шөп орып, екі тоннаны өтей алмағанымыз. Кейін ағаларым келіп көмектесіп, шөпті өткізіп, мені үйге алып қайтқан. Сол кезде ата-анаға үйге қайтамын, шаршадым деп  шағым айту жоқ болатын. Олар да бізді еңбекке піссін деген болуы керек, ешқандай әңгіме айтпайтын.Мектепті бітірген жылы,оқуға түсе алмадым. Шаруашылықтың әртүрлі жұмыстарында жүріп, келесі жылы күріш ектім. Көкем сол кезде бөлімше меңгерушісі болатын. Мен әкеме арқа сүйеп,еркелеген жоқпын. Басқа күрішшілермен бірдей жұмыс істедім. Өте нәзік болатынмын. Бірақ жұмыстан қалып немесе мен мына жұмысты істей алмаймын деген емеспін. Таңертең ерте барып, кетпенімді арқалап, күрішімді аралап шығамын, не түсініп жүргенімді өзім де білмеймін. Кейін бригадир Меңлібек ағам келеді, ол кісі жүр, күріш аралаймыз дейді де, соңынан еріп жүремін. Қай атыздың суын ашу керек, қайсысын жабу керек түсіндіреді. Кешке үйге кірпігім әзер қимылдап келеді, апам: жұмысы құрысын, таста дем ал дейді. Таңертең ұйқыдан тұрып, шаршағанымды ұмытып, жұмысыма кетемін. Көкем сонда маған: менің балам шаршамайды, жас адам шаршайды ма?- деп дем беретін. Сол жылы өнім жақсы болып шықты. Мен оқуға түсіп, өмірлік мамандығымды алуға жолдама алдым. Осындай табанды, еңбеккеш болуға баулыған біздің ата-аналарымыз еді. Жазда каникулға келген кезде ағаларымыз үйдегі малдардың қыстық шөбін дайындайтын. Біз оларға көмектесетінбіз. Ал анамыз болса біздің тамағымызды дайындап, бәйек болып жүретін.
   Апам мен көкем кенжесі Бақытты қайда барса да тастамай алып жүретін. Ол қашан мектеп табалдырығын аттағанға дейін, көкем мен апамнан қалмайтын. Бірақ , ерке болып өскен жоқ. Үлкен апамыз Жұпаркүл Шымкенттің Жетісай ауданында тұрды. Көкемдер соған үнемі машинамен баратын. Барғанша Бақыт ұйықтамай, өлең айтып жалықтырмай барады. Келген соң біраз күнге дейін Бақыттың жолдағы қызықтарын айтып отыратын. 
   Апам мен көкем кітапты өте көп оқитын.Көкем зейнетке шыққаннан кейін де ұйықтар алдында «балалар, менің көз жұмарымда әкеліңдер» деп кітап оқымай ұйықтамайтын. Апам болса бір кітапты бастаса, оны аяқтамай тынбайтын. Көкем жиналыстарға көп баратын, әр жиналыстан келгенде 3-4 әдеби кітаптар сатып әкелетін. Біздің үйде  көркем әдебиеттер көп болатын. Бізді де кітап оқуға дағдыландырды. Кітапты оқып болғаннан кейін мазмұнын сұрайтын.
   Апам мен көкемді халық қатты сыйлайтын. Апам да жас кезінде елге көп қызмет жасаған, есепші, ауылдық кеңес төрайымы, колхоз бастығы, дүкенші болған. Кейін бала тәрбиесімен және үй шаруашылығымен айналысқан. Апамды келіндері «Майор шешей» дейтін. Абысынды-келіндері бір-бірінің алдын кесе өтпей, жақсы сыйласты. Кейбір шаруаларын апаммен ақылдасып, шешетін. Қазір де келіндері (қайныларының келіншектері) Күлтай, Тұрғанкүл, Жұпаш, Аманкүл, Патымалар отырған жерде апамның жақсы істерін айтып, өздерінің татулықтарын кейінгі жастарға үлгі ретінде айтады. Ал өзінің туған келіндері ( балаларының )  Күләшті, Бибіжанды, Жанатты үй шаруашылығының барлық тірліктерін үйретіп, бесаспап етіп шығарды.Апамның қолы өте берекелі, мол болатын. Үйден ағарған(сүт, айран, қатық, сүзбе, құрт), көкөніс (картоп, сәбіз, асқабақ, қауын, қарбыз, қызылша, қияр, помидор) үзілмейтін. Соның бәрін өзі дайындайтын, бақша егетін.
    Көкемнің құрдастары жайлы айтпай кетуге болмас. Түймебай, Алмат, Маухан әкелеріммен көкемнің арасындағы достық, құрдастық сыйластықтарында шек болған жоқ. Бірін-бірі қолпаштап, көтермелеп отыратын. Бірін-бірі генерал, полковник деп атайтын.Ол кісілер біздерді өз балаларындай балам деп, қамқорлық көрсететін.
     Алмат әкем дүниеден өткенде, көкем: «Менің көңілімді сұрамады деп жүрсем, Алматтың ауруы менен күшті екен ғой» деп балаша жылағаны, өзі ауырып жүрсе де, мен қайтсем де намазға қатысамын деп барғаны есімде. Ол кісіден кейін көкем, Түймебай әкем, кейінірек Маухан әкем де дүниеден озып, бірінің артынан бірі кете барды. Жандары жаннатта болсын.
      Менің студент кезімде (1978-1983ж) көкем мен апам аптаның ортасында маған келетін, мен жатақханада тұратын едім. Ол кісілер біздің жейтін тамағымызды әкеліп беріп, жағдайымызды біліп кететін. Балам №36 шайды ішпе, тамағың ауырады,- деп саудагерден сатып алатын үнді шайын әкелетін. Мен 1-курсқа оқуға түскен жылы күзде (1978ж сентябрь) қаланың шет жағындағы  Керамзит-Бетон зауытына  жұмысқа жіберді. Бір күні түскі үзіліске асханаға келсек сол жерде апам күтіп тұр екен. Қайдан, кімнен сұрап тапқанын қайдам, менің жағдайымды көріп-біліп ізінше қайтып кетті.
    Бір жолы апам қатты ауырып жатыр деген хабарды естіп, сабақтан кейін үйге қайтуға асықтым. Қыстың күні, жер көк тайғақ болатын. Ауылға күніне екі рет автобус қатынайтын.Жер тайғақтығына байланысты автобус қатынасын тоқтатып қойған. Екі күн жолға шығып, үйге жете алмай,  ызаланып, жылағаным есімнен кетпес. Үшінші күн дегенде кештете үйге жеттім. Апам басын көтеріп шай ішіп отыр екен. Көре сала жылап жібердім.  Апам болса: «Балам-ау несіне әуре болдың тәуірмін ғой»,- деп мені жұбатып жатыр.
  Апам  өмірінде ауруды елемейтін, «Еш жерім ауырмайды,  баладан қалған жел ғой», -деп отыратын. Қимылы шалт, өте қайратты болатын. 
  Апам қатты ауырып жүргенде қиналғанын ешкімге білдірген жоқ.. Бір кісілер көңілін сұрап келсе, орамалын әдемілеп тартып, диваннан тұрып түзу отыратын. Сол кісі кеткенше қисаймайтын. Ауырмаған адамдай әңгімелесіп, шығарып салатын. Біздің көзімізше бір жерім ауырып жатыр деп қабағын шытқан емес. Дүниеден өтетін күні  қаладан келген іні-сіңлілері мен екінші ағам Ибадулланы да жұмыстарыңнан қалмаңдар деп қайтарып жіберді. Кенже қызы Бақытты «бүгін менің қасымда бол» деп алып қалды. Сол түні дүниеден өтті де кете барды. 
  Апам қайтқаннан кейін көкем де барлық нәрсеге мойынсұнды. Соғыс салған жарақат, бейнет, апамсыз өткен күндердің әсерінен  тұп-тура бес жылдан соң ешкімге салмағын салдырмай апамның соңынан мәңгілік мекен-жайына аттанды. Ауырып жүріп, бірімізді-бірімізге тапсыратын. Өздеріңнен кейінгі балаларға көз қырларыңды салып жүріңдер, қамқор болыңдар дейтін. Құдайға шүкір, әке-шешеміздің бұл аманатын ешқайсымыз аттап кеткен жоқпыз. Ата-анамыздың бізге берген тәрбиесін, біз де балаларымызға берсек, ол кісілердің ұрпақтары да жаман болмас деп ойлаймын. 

Менің өзімде көкем мен апама ұқсаған кейбір қасиеттерім болса, оны мақтан етемін.

  Мариямкүл Айғалиқызы