Қатысушы:Дарвин Альжар/Абдрахман Байжанов
 | Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
Хронология Абдрахман Байжанов (1906-1984 жж)
өңдеу| Байжанов А.Б. | |
|---|---|
 | |
| Дүниеге келгені: | 1906 жылы |
| Қайтыс болғаны: | 1984 жылы |
| Наградалары |
  |
• Абдрахман Байжанов 1906 жылы Қостанай облысы , Жетіқара ауданына қарасты №24 ауылда дүниеге келген. Өзінің еңбек жолын 1923 жылдан бастайды. Оған дейін малдың малын бағып, қызмет еткен. 1923 жылы Қызылорад институтынның студенті болып қабылданып, 1928 жылға дейін оқу оқиды.
• 1928 жылы Алматы қаласындағы тұңғыш оқу орны Қазақ Педагогикалық
Институтының физика-математика бағыты бойынша алғашқы студенттерінің қатарынан көрініп, 1931 жылы бітіріп шығады.
• 1932 жылы оқуды бітірісімен «Союзрольщиков» профмектебінде мұғалім болып қызмет атқарады.
• 1932-1933 жылдар аралығында УПК Қарағанды көмір техникалық колледжінің мұғалімі және директор орынбасары болып қызмет атқарады.
• 1933-1937 жж Ақмола округіндегі ВКСшаруашылық мектебінде педагог қызметін атқарды.
• 1937 жылдың 1 сәуірі мен 1937 жылдың 15 қыркүйек айы аралығында Ақмола қазақ орта мектебінде директор қызметін атқарды.
• 1937-1943 жылдар аралығында КП(б)К шақыртуымен
Қарағанды қаласындағы облыстық мектеп секретарьы, облыстық білім басқармасының орынбасары, облыстық білім басқармасының басшысы қызметін атқарады.
• 1.09.1943 ж -15.05. 1945 жылдың аралығында Қарағанды облыстық кеңесінің атқарушы комитеттің председатель орынбасары қызметін атқарады.
• 5.06.1945 ж-20.08.1948 жж Алматы қаласына КП (б)К Алматы облысының атқару комитетінің білім басқарамасының бөлім басшысы болып тағайындалады.
• 20.08.1948 жылы Алматы облысы, Қаскелең қаласындағы Абай атындағы орта мектептің директоры қызметіне тағайындалады.
1924-1933 ж ВЛКСМ, 1926-1937 ж КПСС кеңесінің мүшесі болды.
Автобиография Абдрахман Байжанов (1906-1984 жж)
өңдеу
Жас кезінде әкеден ерте айырылып жетім қалған Әбдірахман Байжанов 15 жасына дейін байдың есігінде жалданып еңбек етіп, үй-ішін асырап күнелтеді. Қазақтың Автономиялы мемлекетінің құрылуы жалшылықта жүрген қазақтың жас өсіпірімдерінің келешегіне жол ашқаны белгілі. Талабын аңғарған сол кездегі лауазымды халық қамын ойлайтын ағалардың ақылы көмегімен 1923 жылы Қызылорда қаласындағы ең алғашқы Халыққа білім беру оқу орнына түседі. Мұнда 1928 жылға дейін оқиды. Білімге деген құштарлықтың арқасында үздік оқып, тек мектептің ғана емес, қаланың да, қоғамдық көпшлік жұмыстарына да белсене араласып, жұрттың көзіне іліге бастайды. Жігерлі және білімге деген зейіні мол жігіттен зор үміт күтіп, келешекте Республикамыздың оқу-ағату саласында хпалық үшін қызмет ететін жоғары білімді маман дайындауда алғашқы ашылған Қазақтың Мемлекеттік педагогикалық институтының физика-матматика факультетіне оқуға түседі. Институтты алғашқы бітірушілердің бірі болып 1932 жылы үздік бағамен тәмамдайды. Әбекең өзінің барлық саналы өмірін жас ұрпақтарға білім – тәрбие беруге арнаған боз таран ұстаздардың бірі. Институтты бітірген оң елімізге ең қажет тау-кен орта білімді мамандарды даярлайтын Қарағанды қаласындағы техникумге директордың оқу-тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары етіп жолдамамен жіберіледі. Білгір, іскерлік, жақсы ұйымдастырушылық қабілетінің барлығын байқаған Қарағанды обкомының ұйғарымымен облыстық оқу бөлімінің орынбасары, одан Қарағанды қалалық оқу бөлімін басқарады. 1942 жылы Қарағанды облыстық оқу бөлімінің бастығы, бір жылдан кейін облыстық атқару комитетінің орынбасарлығына жоғарылатады. Мұнда да мәдениет, оқу-білім және денсаулық салаларының жұмысына басшылық етеді. Қазақстан ОРталық Комитетінің шешімімен 1945 жылы астаналық облыстың обком партиясының мектеп және жоғары оқу орындарын басқаратын бөлімді басқаруға бекітіп жоғарылатады. Алматының биік жер деңгейі Әбекеңнің денсаулығына жарамсыздығын сездірте бастайды. Сөйтіп, обкомның бөлім меңгерушілік қызметінен сұранып, 1948 жылы Қаскелеңнің Абай атындағы орта мектебін басқаруды қолына алады.
Мектепті басқаруды қолына алысымен мектептің оқу үйі мен интенат жатағы, асхана үйінің жағдайын жақсарту мәселесін қолға алып, аудан, облыс, оқу министрілігінің басшыларының есігін қағып, аудандағы жалғыз қазақ орта мектебінің халі мн келешегіне қамқорлықтың керек екендігін дәлелдеумен өзі де тыныш таппады, басшыларға да тыныштық бермеді. Соның нәтижесінде облыс пен оқу министрлігінен келген комиссия мекте үйінің үстінен екінші қабат тұрызуға болмайтындығына көз жеткізеді. Өйткені, біріні қабаттың іргетасы екінші қабаттың салмағын көтере алмайтындығын дәлелдеді. Оның орнына жазғы демалыс кезінде екі-ақ есіктен өтетін әр төрт бөлме кластардан жеке жеке есік шығарып, үлкен бір дәлізге шығатын етіп жасауға келісті. Сөйтіп, келеі жазғы демалыс кезіде өзі басы-қасында болып, біо үлкен дәлізге шығатын әрқайсысының өз есігі бар 8 сыныпқа арналған көп бөлмелі мектеп үйін қайта жасатты. Интернаттың асханасы мен жатағы күрделі жөндеуден өткізілді. Интернат жатағына тағы екі үй алды. Сөтіп, ата налардың, шәкірттердің, мұғалімдердің алғысына ие болды. Мектеп басшысы бұл істелген іс алдағы мақсаттардың бастамасы ғана деп санап, мектепке жаңа өмір талабына сай ғимарат салғызуды және оның жанындағы интернатта тәрбиеленуші ердің санын 250-300 бала қабылдауға дейін жеткізуді армандады. Бұл ойлары негізсі емес еді. Өйткені, ауданның әрбір ауылдық жеріндегі жеті жылдық мектепті бітіреін шәкірттердің оқуын әрі қарай жалғастыратын жалғыз қазақ орта мектебі Қаскелеңдегі Абай атындағы орта мектебі. Екінші бір мазалаған жәй, соғыс жылдарынан кейінгі ауыр жағдайларда кейір отбасыларына балаларын оқытуға мүмкіндік бермеді. Әсіресе, Ұлы Отан соғысында қайтыс болғандардың, соғыс мүгедектерінің, көп балалы отбасылары мен жеке басты ауыр тұрмыста тұратын жанұялары мен шалғай алыста жөрген малшылардың балаларын интернатқа жатқызу арқылы ғана орта білім беруге болатынын жақсы білетін Әбекең тыныш отыра алмады, жасөспірімдерге жағдай жасаудың қамын ойластыру, іздену ісіне кірісті. Аудан, облыс, республика басшыларының, әсіресе оқу министрлігінің алдында интернатқа алынатын балалардың санын ең әуелі 150 орындық, одан әрі арттыра беру жөнінде көптеген дәлелдеме құжаттармен мәселе қойды. Себебі ол уақытта интернатты ашу оқу министрлігінің иелігінде болатын. Ол үшін ең алдымен аудандық кеңес, партия комитетінің шешімімен коммуналдық үйлерден жарамды үй мен асхана үйі берілетін етіп келісімдерін алды. Оқу министрлігі дәлелдемелі құжаттар мен аудан, облыс қолдап отырған әділетті де, беделді талаптардан бас тарта алмады. Әуелі 100 балалық орын, одан кейін әрі қарай ұлғайта беруге шешім қабылдады. Министрлік өздеріне интернаттан орын сұрап, жан жақтан келген тұрмыс жағдайы жоқ балаларды да осында жіберілетін болсын деген нұсқау да берді. Осыған байланысты интернатта министрліктің жіберуімен бірнеше облыстан келіп білім-тәрбие алып кеткен шәкірттердің де саны аз болмады. Тіптен интернат республикалық деңгейде болды десек те артық айтылған емес. Оқу тәрбие ісінің басшысы ретінде өзінің әдептілігі, кішіпейіл, ашық мінезді , төңірегін аңғарғыштығы жағынан ған көрінген тұлға. Ол кісінің мектептің ғана емес, аудан белсенділерінің арасында да аудан өміріндегі көрнекті еңбегі мен адамгершілік қасиеттері арқылы көзге түсіп, «Әбеке, Әбеке» деген құрметке ие болған азамат. Мектептің педагогикалық кеңесінде не өндіріс жиналысында әрбір мұғалімнің оқу-тәрбие жұмыстар саласындағы қатынасына талау жасай келіп, «Ұстазға ұстамдылық жарасқан, өзін қарапайым ұстаған мұғалімнің берері мол, үйретуі көп, белделі жоғары» деген әркімге ой салатын сөзі өзімен бірге жұмыстас болғандардың есінде сақтаулы. Мектеп үйінің өте ертеде салынуына байланысты қаншама жамау жөндеулерден өтсе де, оның тозығы жткендігі айқындала бастайды. Мұны аңғарған Ә.Байжанов 50-жылдардың соңғы кезінде мектепке жаңа үй салдыру ісімен шұғылданды. Бұл жұмысқа ата-аналар комитетін өзіне көмеккке алды. Сол кзедегі Республиканың Министрлер Кеңесінің төрағасы Мәсімхан Бейсебаевтың қабылдауына өтініп, жеделхат жолдап, онда Абай атындағы қазақ орта мектебінің Жетісу өңіріндегі алғашқы ашылған қазақ мектептердің бірі екендігін айтып, оның оқу үйінің ешбір жөндеуден өткізуге болмайтынын, тозығы әбден жетіп, құлау қаупі төніп тұрғанын хабарлайды. Министр кеңесінің төрағасы қабылдап, барлық жағдайларды дәлелдейтін құжаттармен танысқан соң жжаңа мектеп алдыру туралы жоспарға енгізуге рұқсат берілді. Сөйтіп, жаңа мектеп үйін салу басталып кетті. Бірақ, заманның өзгеру талабына икемделіп бұл жаңа мекеп үйі қазақ мектебіне бұйырмады. Н.Хрущевтің елде аштырған жаңа типті «мектеп-интрнаттың біздің республикамыздағы үлгі-тірек мектеп-интернаты» дайын тұрған жаңа мекеп ғимаратыны негізінде Қаскелеңнен ашылатын болды. Қазақ орта мектебін селоның батысындағы Пушкин атындағы орта мектебінің қанатына зорлықпен апарып енгізеді. Интернат балалары екі кезекте оқитын болғандықтан күні бойы шұбыратын жағдайға жеткен. Бұл жағдай мектептің және интернаттың ішкі режимін ретінмен жүргізуге, сабақтан тыс жүргізілетін жұмыстарға мүмкіндіктен айырды. Бұның арғы мақсаты екі тілде оқитын орыс мектебіне айналдырып, қазақ орта мектебін түпкілікті жаптыру еді. Бұл әділетсіздік А.Байжановты қатты мазалады. Қазақ орта мектебіне жеке оқу үйі керектігіне аудан, облыс басшыларының назарын аудара отырып, республиканың оқу министрлігі мен үкімет орнынан қазақ орта мектебінің үйін қйтарып беруін немесе жаңадан мектеп үйін салуды жоспарға енгізуді сұрап, ата-аналармен бірге отырып, табандылық пен қайсарлығының арқасында қазіргі өзінің атындағы екінші мектеп үйін салдырудың мәселесін шештіртті. Мектептің екінші жаңа үйі бітіп, енді көшпек болғанда тағы талас-тартыс басталды. Тек республика үкіметінің араласуымен ғана Абай атындағы қазақ орта мектебіне тиді. Бұл кезде- қазақ тілі, қазақ мектебі, ұлт құқының, заңының бұрмаланып, қудалаудың күшейген тұсы. Ауданда жалғыз қалған қазақ орта мектебін жауып, екі тілде оқитын аралас мектеп қылып ашу жөнінде мәселе көтеріп, шешіп қойған. Бұған қарсы болған А.Байжанов Республиканың Орталық партия комитеті мен үкіметінен қазақ орта мектептерін ашу туралы 1937 жылғы қаулының әлі күшіде, оны жою туралы қаулының болмағанына сүйене отырып, қазақ орта мектебінің жаңа мектеп болуға құқылы екендігін қорғауды сұрап табандылық көрсететеді. Үкіметтен шыққнан комисиия тексеріс жүргізіп, Абай атындағы қазақ орта мектебі өзінше жеке дербес мектеп болып сақталып қалады.
Абдрахман Байжанов интенатқа бала қабылдауға ұлына, ұлысына қарамай шын жанашырлықпен қарап , ешкімге ырық брмей әділеттілігімен шешетін еді. Интернатта үй тұрмысы ауыр жағдайдағы- татар, түрік, әзірбайжан, балқар, күрд балалары да қабылданып, қазақ тілінде он жылдық білімдерін алып шықты. Көбісі білімдерін ары қарай жалғастырып республикаға аты шыққан азаматтар болып шықты. Мысалы, А.Батталов- Балкар автономиялық облысының облыстық партия комитетінің екінші хатшының қызметін атқарған. Нұриев Бәкір- түрік баласы. Аудандағы іскер мамандадың бірі ретінде танылып, ірі шаруашылықтардың партия ұйымының хатшысы, ақын. Татаров Көшәлі- әзірбайжан баласы. Экономика саласының тәілін жетік меңгерген маман ретінде танылған кәсіпкер. Мектеп қабырғасын аттаған орыс қызы кейіннен Мария Жагорқызындай халыққа танылған Надежда Лушникова да А.Байжановтың өз қарамағында тәрбиеленген шәкірті. Ұлы ұстаздың ұлы шәкірттерінің бірі – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев. 1957 жылдары А.Байжановтың қолынан аттестатын алып, биік белестерге аттануы – ұшқан мектебі мен ұстаздарының қосқан үлесі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың мектебімізге ұстаз есімін беруге ұсыныс беруінің өзі - ұстаз еңбегін елеп, ұстаз еңбегін бағалағаны.
