Қатысушы:Есенбекова Айгерим/Ешкіөлмес петроглифтері

Бұл сандық жағынан, сызбалар мен тақырыптардың алуан түрлілігі, көркемдік мәнерлілігі жағынан бірегей кешен. Ешкіөлмес петроглифтері-Қазақстандағы жартасқа салынған суреттер саны бойынша, ең үлкен жинағы бар болып табылады . Мұнда қола дәуірінен (б.з.б. XIII ғ.) бастап, біздің заманымыздың 19 ғасырына дейін табылған заттар бар. Сарапшылар барлық кезеңдерді  суреттердің дизайн және қолдану техникасы бойынша ажыратады: ең көне сызбалар «майлы бояу» стилінде жасалған: суреттерде жануарлардың денесі басы мен аяғы көлеңкеленген «қораптарға» ұқсайды. Мамандардың айтуынша, мұнда 10 мыңнан астам сурет бар. Жартастағы суреттердің нақты саны анықталған жоқ, өйткені археологтар жыл сайын жаңа, бұрын белгісіз петроглифтерді табады.

Жалпы, бұл археологиялық кешен 250-ден астам әртүрлі үлгідегі ескерткіштерді – қоныстарды, қорымдарды, құрбандық орындарын және петроглифтерді қамтиды. Олардың ең ертесі біздің дәуірімізге дейінгі 2 мыңжылдықтың ортасына жатады. Алғашқы петроглифтердің бірін 1982 жылы Абай атындағы ҚазПИ экспедициясы ашқан.

Алайда Көксу өзені аңғарындағы петроглифтер туралы мәліметтер 19 ғасырдың аяғында пайда болды. Кейінірек, 20 ғасырдың 70-жылдарында олар туралы геолог Людмила Ивановна Скрынник хабарлады. 1982 жылы сызбалар табылғаннан кейін ескерткіштер кешенін зерттеу тағы бірнеше жыл жалғасты. 1 мыңжылдықтың басы мен сақ дәуірінің суреттерінде көбіне – бұғы, ешкі, жылқы фигуралары әдемі және шынайы, ал көптеген жануарлар қозғалыста бейнеленген. Осыған орай, қаттырақ металдан жасалған құралдың пайда болуына байланысты, «сурет салу» техникасы да бір уақытта пайда болды. Сондықтан жылқылардың жалдары мен құйрықтары алшақтап тұрған сызықтар түрінде пайда болды. Сонымен қатар, олар жиі ескі суреттерге қосылды. Мысалға, салт аттының аң аулау көрінісі қызықты - ілгекпен арқан терең ойықпен көрсетілген. Сондай-ақ суреттерде сирек кездесетін бұғы мүйізінің «өмір ағашы» түріндегі бейнесі де бар.

Егер адам бейнесі бар суреттерді жеке топқа қосса: садақ пен жебе таққан пошта көйлек киген ортағасырлық жауынгер, қарғыбаудағы тазы иті бар көшпенді, қолында үлкен сойыл ұстаған адаммен шайқас суреті, баласын қолына алып, босанған әйелдің қайталанбас бейнесі. Мұндай бейне археологиялық мәліметтер бойынша тек Ешкіөлмес петроглифтерінде және кей жерлерде ғана кездеседі.

Сонымен қатар, мұнда таспен мәңгілікке қалдырылған салттық тұрмыс жағдайдың көптеген көріністерін табуға болады. Төрт таңба құрбандық шалып жатқан. Орталықтағы екі адам ұшаны бастарының үстінде, екеуі шетінде тұрған бейнелер де бар. Тұрған тұрысы мен кейбір гендерлік ерекшеліктеріне қарай, діни қызметкерлерін бейнелейді. Олардың үстінде түйенің мүсіні бейнеленген. Тағы бір көрініс - ит немесе қасқыр бар бақсы. Бақсыны оның табиғи емес ұзын саусақтарынан тануға болады (бұған дейін абыздардың және шамандардың ұзын саусақты, құйрығы бар, кірпі терісін киген, т.б. бейнелерін көргенбіз). Сондай-ақ бізге күн белгісінің өте айқын және ерекше үлкен суретін де көруге болады.

Ешкіөлмес тауларындағы мыңдаған жартас суреттерінің арасында күнделікті эскиздер де бар: мысалы, бірінде арбаға байланған екі өгіз, екіншісінде арбаның алдындағы тізгінге 4 жылқы (жүйірлерінде құлындар бар екені анық)бейнеленген.

Археологтардың зерттеуі бойынша, Ешкіөлмес жотасының астында кем дегенде 2 елді мекен болғаны анықталды. Адамдардың қоныстануына мән берсек, төменгі ағысындағы Көксу өзенінің аңғары ежелден өзінің құнарлылығымен, әсемдігімен адамдарды қызықтырса керек.

Ешкіөлмес петроглифтеріне жалпы сипаттама бере отырып, сызбаларды жазықтықта қолдану тәсілдерінің өзіндік ерекшелігін және, сөзсіз, ежелгі суретшілер өнерінің көркемдік мәнерлілігін атап өткен жөн. Ешкіөлмес петроглифтерінің кейде 1-2 см-ден аспайтын миниатюралық бейнелері, бүкіл Жоңғар Алатауының жартас өнерінің дәстүрін барынша айқын көрсетеді.