Қатысушы:Есенбекова Айгерим/Зооморфты ою-өрнек

Қазақтың ою-өрнектері мен олардың мағыналары

Қазақ тумысынан – өте өнерлі, ісмер халық. Ол өзінің тіршілік ізін байтақ даладағы сахараның сан алуан тасынан күнделікті тұрмыс бұйымдарына дейін нақыштап, әшекейлеп, таңғаларлық тамаша суреттер, белгілер яғни ою-өрнек түрінде қалдырып отырған.

Халқымыздың тұрмыста қолданған ою-өрнектерін оның интеллектуалдық эстетикалық дүниетанымынан туған, ешкімге де ұқсамайтын көркемөнер туындысы деуге болады. Көптеген зерттеушілер ежелгі ою-өрнектердің астарында халқымыздың табиғаттан алған әсерін дәлме-дәл түсіруге ұмтылған ұмтылысы жатқанын айтады. Көшпелі бабаларымыз космогониялық, геометриялық ою-өрнектерден басқа зооморфтық элементтер тұрмыста түрлі мәнерде көп қолданған.

Сонымен қатар, ою-өрнек өнері халқымыздың ауыз әдебиеті секілді мәдени шежіресінің бір түрі деген пікірлер де бар

Белгілі зерттеуші Зейнолла Сәніктің еңбектерінде әрбір өрнектің астарында құпия белгі жатқаны айтылады. Мәселен, айбалта - күш-қайраттың, торсық - тоқтықтың, әртүрлі аң - таулы өңірдің, ағынды су - егістік өңірдің, қарға тұяқ - қыстың, мал - жайлаудың, жарқанат, жұлдыз арадағы құпия белгілерді білдірген.

«Сонымен бірге ою-өрнекті тендеме ою, жүздеме ою, сыңар ою деген сияқты түрлерге бөліп, оның бірінен-бірін туындатып, байытып, дамытып отырған», - деп атап өткен ол өз зерттеулерінде кейбір ою-өрнектердің жеке түрлеріне тоқталып өткен.Құсмұрын

Жас қыздар мен жігіттердің киімдеріне, жаңа отаулардың жасау-бұйымдарына, иір-иір оюлардың араларына осындай құсмұрын белгілер көп түсіріледі. Құсмұрын ұшқан құстай самғай беруді, ерікті, бақытты болуды меңзейді.

Түйетабан

Түйетабан оюы алыс сапар белгісін білдіреді. Мұндай ою-өрнектер көбінде түйенің қомына, жабуына, керуенге қажетті басқа бұйымдарға көп түсірілген. Әсіресе, ұлы «Жібек жолы» бойынан табылған қазындылардан көп табылуына қарағанда, сол кезде мұндай оюлар жалпыласқан тәрізді.

Итқұйрық оюы жақын аралықты білдірген. Өйткені ит алыс сапарға ілеспейді, ұзаса күндік жерге ғана барады. Сондықтан өгіздің шомына және басқа жақын аралықты білдіретін бұйымдарға итқұйрық белгісі түсірілген.

Қошқармүйіз

Қошқарды қазақ қатты қадірлейді. «Бурада айдаһардың екі түгі, қошқарда бір түгі бар, сондықтан адамға айбарлы көрінеді» деп есептейді. Қошқар мүйізді өрнектер қазақ ою-өрнектерінде өте көп кезігеді. Ол қуаттылыктын, жақсылықтың, молшылықтың белгісін білдірген. Ұрпақтарының осындай болуын арман еткен адамдар! бала-шағаларына арнап жасаған бұйымдарына қошқармүйіз өрнегін көп түсірген.

Омыртка - кайраттылыктын, ерліктің белгісі. Ер азаматтарға арналған бұйымдарда, батырдын киімдерінде омыртқа тәрізді ирек белгілер көп нақышталған. Өйткені бел-омырткасы мыкты адамнын кайратты болатындығы, белдескенге бой бермейтіндігі жалпы жұртка мәлім.

Кұстаңдай

Шешендердің, ақындардың шапандарында және басқа да киім-кешектерінде кұстаңдай белгілері көп кестеленген. Мұның өзі - тілді-жақты бол, үнің бұлбұл құстың үніндей жағымды, жан сүйсінтерліктей ләззатты болсын деген тілек жатыр.