Қатысушы:Есенбекова Айгерим/Қошқармүйіз

Қошқармүйіз

Қазақ халқы қолөнерге бағзы заманнан ерекше мән беріп, оны күнделікті тұрмыс-тіршілігінің бір бөлігі санаған. Халқымызда киіз үйден бастап, оның ішіндегі әр бұйымға дейін шебер қолөнершілердің қолымен дайындалып, ғасырлар бойы атадан балаға мирас болып келген. Қазақ халқы түркі тілдес халықтары арасында түрлі ою-өрнекке бай халық болып есептеледі. Ата-бабаларымыз ежелден ұлттық нақыштағы оюларды киім, үй жиһаздары, ат әбзелдері, күнделікті тұрмысқа қажет ыдыс-аяқ, зергерлік бұйымдар және т.б. пайдаланған. Бір қуанарлығы, олардың бірқатары қазіргі күнге дейін жеткен. Ғалымдар қазақ халқының ұлттық ою-өрнектері Андронов мәдениетінен бастап, ежелгі сақ, ғұн, үйсін тайпаларынан бастау алып, жан-жануарлардың табиғи және фантастикалық бейне ретінде бейнелетінін айтады.

Қазақ қолданбалы өнерін зерттеуші ғалымдар халқымызда ұлттық ою-өрнектердің 230 түрі бар екенін алға тартады. Солардың ішінде ұлттық өнерде ең кең тараған түрі – мүйіз тектес ою-өрнектер екен..

«Қошқар мүйіз» ою-өрнегі бір сабақтан – мүйізден бастау алатын екі спиральдан тұрады. Түрлі графикалық нұсқалары мен атаулары бар қазақ ою-өрнегінің (жетекші өрнек) ең көне негіздерінің бірі. Жалпы, мүйіз/мүйіз ортақ мәдени архетип және патшалық биліктің ең көне символы, патшалардың, көсемдердің және басқа да мифтік тұлғалардың символикасының атрибуты болып табылады. Әлемдік мәдениетте әйел де, еркек те мүйізді құдайдың адамдары жеткілікті: мысырлық хатор, грек Амальтеясы, ежелгі ақындардың сүйікті символы және т.б. Бұл графикалық архетип күшті, құдайлық сыйларды, еркектік қасиеттерді (соның ішінде құнарлылықты) және сонымен бірге жауынгердің белгісін көрсетеді. Көп жағдайда ол еркектік принциппен байланысты.

Сырмақ, текемет, алаша және басқа да тоқыма бұйымдарын безендіру үшін мүйізді бұйралардың алуан түрі кеңінен қолданылады. Қазақ мәдениетінде қошқар мүйіз «құтты» - өміршеңдікті, мейірімді, береке мен амандықты білдіреді. Жалпы, ою-өрнек және оның дәстүрлі өнердегі нұсқалары құрбандыққа шалынатын ежелгі культті қайталайды. Орталық Азия халықтарының арасында бұл культтің жаңғырығы оның мүйіздері туралы түсініктерде ең берік тұмар ретінде сақталған: қошқар мүйіздер үйдің кіреберісіне ілінген, ағаштан ойылған немесе жүннен тоқылған мүйіздер бас киімдерге тағылған және т.б. Қошқардың мүйіздері «жаман көзді» залалсыздандыру үшін сиқырлы күшке ие.

Түркі халықтары қошқарды (қошқарды) аспанға барған жалғыз жануар деп есептеген, құрбандық шалу рәсімінде киелі жануар болған. «Қошқар мүйіз» сөзінен жасалған туындылардың бірі — Дүниежүзілік ағаш бейнесімен мағыналық байланысқан «қос мүйіз» мотиві. Ол қорғаныс магиясында басты рөл атқарды. «Қошқар мүйіз» сөзінің тағы бір туындысы «сыңар мүйіз» (бір мүйіз) - берекелі өмірдің және ырымдық құрбандықтың белгісі.

Басқа нұсқаға сәйкес, «қос мүйіз» - барлық тіршілік иелеріне өмір беретін тыныштық пен үйлесімділік жағдайындағы жердің символдық бейнесі. Ою-өрнек бастапқыда шаруашылық құрылымы көшпелі өмір салтына ауысқанға дейін ұқсас мағынада болған деген пікір бар.

Халық арасында кең таралған өрнек – молшылықтың, тоқшылықтың белгісі саналады. Әсіресе, түркі халықтарында мүйізді жануарлардың барлығы дерлік киелі саналады. Оған дәлел, "Алтын адам" киімінде дәл осы өрнектің көрініс табуы болып отыр.

Қазақ қолданбалы өнері үшін ұлттық ою-өрнектердің орны бөлек болмақ. Себебі, онда бір ұлтты өзгелерден ерекшелейтін ұлттық нақыш пен белгі бар. Сондықтан халқымыз үшін қастерлік саналатын ою-өрнектерді атадан балаға мирас етіп, көздің қара шығындай сақтағанымыз абзал.