Қатысушы:Жансерік/зертхана

Алып Ер Тоңа

     Алып Ер Тоңа-өте көне замандарда өмір сүрген түркілердің көсемі .Иранның ұлы ақыны Фирдоусидің " Шаһнама" кітабының (XI ғ.) кейіпкері болған. Онда Алып Ер Тоңа-Афрасияп Тұранның (Түр елі-түркілер)патшасы болып суреттеледі.Акыл-айласымен,күшімен,біліктілігімен ел  мәңгілік қалған тарихи тұлға.
     Алып Ер Тоңа төрт ұлы болған .Олар:Барысхан,Қарахан,Шиде,Алак." Алып Ер Тоңа"дастанының қысқаша мазмұны төмендегідей :түркілердің ата мекені Ұранға көрші отырған Иран елінің әскері қайта-қайта шабуыл жасап,тыныштық бермейді. Тұран елінің сұлу қыздарын ,асыл бұйымдары,қоңды малдарын әкетеді.Диқандардың енді ғана жайқалып өсіп келе жатқан бау-бақшаларын парсы әскері таптай береді. 
       Сол заманда Тұран елінде "арыстандай айбарлы ,жолбарыстай жүректі,көк бөрідей тәкаппар"Ер Тоңа деген жігіт бар екен. Ер Тоңа елден көп нөкер жинап,Иран әскеріне қарсы шығады 
       Ақыры Тұран әскері жеңіп,Иран әскері жеңіп ойсырай жеңеді.Сол күннен бастап Ер Тоңаны"алып "деп атай бастайды. Енді ол халық алдында " Алып Ер Тоңа "деп аталады да Тұран патшасының тағына отырады.
       Алып Ер Тоңа қайтыс болғанда, артында калған елі жоқтау шығарған.Сол жоқтау атадан балаға жетіп  XI ғасырда Махмұт Қашқари жазған  " Түркі сөздерінің  жинағы  "деп аталатын кітапқа енген. Бұл жоқтау ежелгі түркі әдебиеті мен фольклорінің алғашқы нұсқаларының бірі болып есептеледі .
      Жоқтау жырында опасыз дүниенің Алып Ер Тонаны да аямағаны , түркілердің оның қазасына қайғырып, бөрідей ұлып, жағасын жыртып жылағаны айтылады. Жоқтауда :"Ажал оғы жақсыларды құлатты, жамандар қалды" ,- дейді.
      Бұл жырдын қазақ халқының әдет-ғұрпындағы жоқтау айту салтының өте көне заманнан келе жатқанын байқаймыз.

Жоқтау жырындағы ұйқастың да өзіндік ерекшелігі бар. Әдетте , шумақтың алғашқы үш тармағы (мысалы , бірінші шумағын алсақ , өлді ? қалды ? алды ма ?) өзара ұйқасып , ал соң тармағы келесі шумақтың ақырғы жолымен ұйқасып (жыртылар , сүртілер) байланысады.