Қатысушы:Каипов Бекжан/зертхана

Мұхит суларының қозғалуы

Теңіз және мұхит суларында тербелмелі қозғалыстардың пайда болуына әсер ететін факторлар:

● жел;

● күн мен айдың гравитациялық күштері;

● су астындағы жер сілкіністері және жанартау әрекеттері.

Терең толқындар әртүрлі су қабаттарының шегараларында пайда болады.

Беткі толқындар желдің әрекеттері, жерасты сілкіністері және судың көтерілуі мен қайтуына байланысты пайда болады.

Мұхит суы желдің әрекетінен үнемі қозғалыста болады.Жел соққанда теңіз, мұхит бетіне толқындар көтеріледі. Толқынның көлденең қимасынан пішінін көруге болады. Толқынның ең жоғары көтерілген биік бөлігін толқынның шыңы немесе жалы деп атайды. Су беті деңгейінен төмен жатқан бөлігін толқынның табаны деп атайды. Сонымен қатар толқын биіктігімен және ұзындығымен сипатталады. Толқынның ұзындығы − көршілес екі толқын қырларының арақашықтығы. Толқынның биіктігі − оның табанынан қырына дейінгі қашықтығы. Толқынның күшін 9 балдық шкаламен анықтайды.

● Толқын жиілігі − әр секундта белгілі бір нүктеден өтетін толқын шыңдарының саны.

● Толқын кезеңі − толқын шыңына белгілі бір нүктеге жету үшін қажет болатын уақыт.

Пайда болуына байланысты толқын түрлері:

● жел толқындары;

● қума толқындар;

● соқпа толқындар.

Мұхиттағы ең үлкен апат − бұл цунами. Су астындағы ең үлкен жер сілкінуден немесе жанартау атқылаудан пайда болатын толқынды цунами деп атайды. Цунами жапон тілінде − 《қойнаудағы үлкен су》деген мағынаны білдіреді. Суасты жер сілкінісі кезінде жарылыс бойымен мұхит түбінің бір бөлігі төмен түсіп, ішкі қысымның әсерінен судың көлемі күрт жоғары көтеріледі.

Литосфералық тақталар шегаралары ― литосфераның белсенді аймақтары, оларда жанартулар мен ірі жер сілкіністері жиі болып тұрады. Бұл аймақтар ұзындығы мыңдаған километрге жететін Жердің сейсмикалық белдеулерін құрайды. Жер шарындағы ең ірі белдеу ― Тынық мұхиттық, оның үлесіне Жер шарында болатын ірі сілкіністердің 75%-ы және бөлінетін сейсмикалық энергияның 90%-ы тиесілі. Міне, цунами апатының осы Тынық мұхит жағалауында жиі болуының басты себебі де осында. Цунами толқынының таралу жылдамдығы шамамен 1000км/сағатқа тең.

Цунамидің белгілері:

– жер сілкінісі;

– мұхит суының бірнеше м-ден км-ге дейін шегініп кетуі;

– жануарлардың мінез-құлықтарының өзгеруі.