Қатысушы:Санжар Ауезбаев/зертхана

Уикипедиядан - ашық энциклопедиядан материал

Маркитанттар (нем. Marketender, Италиядан. mercatante — саудагер, сатушы) - лагерьде, жорықтарда, маневрлерде және соғыс кезінде әскерлермен бірге жүретін азық-түлік, сусындар мен әскери заттардың ұсақ саудагерлері. Шет мемлекеттердің қарулы күштеріндегі маркитанттық қызмет ХХ ғасырдың басына дейін жүзеге асырылды.

Тарихы

Маркитанттар әуелі грек және рим әскері кезінде болған ("атауымен Lixae"). Ол заманда әскерлерге еріп жүретін қызметшілері мен гетерлер маркинтанттар болып саналған. Ликстер жорықтарда Рим әскерімен бірге жүрді және әскери қызметшілерге барлық керек-жарақтар мен сусындар сатты, сонымен қатар оларға ақша үшін басқа да қызмет көрсетті. Әскери бастықтар оларды жүк таситын адамдармен (калонес) бірге әртүрлі жұмыстарға, мысалы, лагерьлерді ұйымдастыруға, траншеялар салуға және т.б. тартты. Тұрақ кезінде ликстер өздерінің шатырларымен әскери лагерьдің сыртында жауға қарамайтын, дала лагерінің артқы жағында, қақпа алдында орналасатын. Маркитанттар орта ғасырларда, соғыс кезінде азық-түлік әскери қызметшілердің, соғысушы тараптардың жалақысына байланысты өз қамқорлығына берілген кезде үлкен маңызға ие болды. Тұрақты жаппай қарулы күштердің пайда болуынан бастап XVIII ғасырда әскерлерді тұрақты жабдықтау жүйесін ұйымдастыруға дейін маркитанттар әскери қызметшілерді тұрмыстық қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарды. Маркитанттардың қызметі әскери жарғылармен реттелді. Маркитанттардың қызметін бақылауды негізгі пәтерлер мен ғимараттардың коменданттары жүзеге асырды. Соғыс уақытында маркитанттар әскери заңдарға (әскери қылмыстық заңдарға) бағынды және әскери трибуналдарда сотталды. Әдебиетте маркитанттар Пьер-Жан де Беранженің аттас әнінде және Б.Брехттің "Мамаша Кураж және оның балалары"пьесасында бейнеленген. Олар XVII—XIX ғасырлардағы соғыстар туралы көптеген басқа шығармаларда ауық-ауық пайда болады (мысалы, Стендалдың "Парма монастырында" және Гюгоның "Тоқсан үшінші жыл" романында).

Франция

Людовик XIV және XV кезеңіндегі Француз армиясына көптеген арамтамақтардың (оған маркитанттар деген атпен тіпті кондитерлер, комедиялар, шаштараздар және басқалар кірді) ауыртпалығы түскен. Француз армиясында ер адам - маркитанттармен бірге, әйелдердің де маркитант болуы рұқсат етілді. Маркитанттардың рөлі мен құқықтары бейбіт және соғыс уақытындағы ерекше ережелермен анықталды.

Германия

Неміс мемлекеттеріндегі ландскнехттерде маркитанттар әйелдер мен қызметшілермен бірге құралымдардың қажетті керек-жарақтары болып саналды және арнайы адамның Румормейстердің басшылығымен болды және ауыр заттарды алып жүру, кір жуу, тамақ дайындау және басқа да жұмыстар үшін пайдаланылды.

Неміс империялық армиясында, 1875 жылғы Ережемен, маркитантияға олардың қызметі туралы егжей-тегжейлі ереже берілді. Ол Ереже бойынша:

• маркитанттар мен олардың көмекшілері бұрын әскерде қызмет еткен адамдардан болуы керек;

• маркитанттар мен олардың көмекшілері өздері мен жылқылары үшін жалақы мен азық-түлік алды;

• әрбір бөлім жанындағы маркитанттар саны, әрбір батальонға, кавалерия полкіне және артиллерия бөлімшесіне көмекшісі бар бір маркитант қана тиісті болды;

• әр батальонға, кавалерия полкіне және артиллериялық бөлімге екі жұп арба тиісті болды;

• арнайы нысанды киім орнатылған, өздері тиісті бөліктерінің фуражкалары мен мундирлерін киеді;

• маркитанттар мен олардың көмекшілері әскери заңдарды орындауға міндетті;

• және тағы сол сияқтылар.

Ресей

Маркитанттардың позициясы алғаш рет 1716 жылғы әскери жарғыға сәйкес Ресей императорлық армиясында анықталды және оларды генерал-вагенмейстер басқарды. Оларды қорғау үшін арнайы жол көрсетушілер тағайындалды. Кейінірек, 1890 жылғы дала жағдайында Ресей армиясында маркитанттардың қызметі штаб коменданттарының бақылауында болды.

Сілтемелер

• Lixae // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885.

• Маркитант // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

• Маркитант // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.

• Маркитанты // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911—1915.

• А. Н. Чудинов, Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка. 1910.

• Л. В. Беловинский. Маркитант // Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в. / под ред. Н. Ерёминой. — М.: Эксмо, 2007. — С. 368. — 784 с.: — ил. с. — 5 000 экз. — ISBN 978-5-699-24458-4.

• Л. В. Беловинский. Маркитант // Российский историко-бытовой словарь / под ред. А. Л. Налепина. — М.: Студия «ТРИТЭ» — «Российский архив», 1999. — С. 257. — 528 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-86566-020-9.