Қатысушы:Серикбай Назгуль/зертхана
 | Бұл жеке зертхана беттіңізде мақала өңдеп үйрену үшін жазғандарыңызды сынап көріңіз. Бұл бетті 2016-03-18, 18:18 кезінде (8 жыл бұрын) Серикбай Назгуль (журналы | үлесі) соңғы рет өңдеді. |
Қыпшақ хандығы тұсындағы Сыр өңірі
Қыпшақтар билігінің Арал өңірі мен Сырдария бойындағы аймақтарға таралуына және өңірдегі этникалық –саяси жағдайдың өзгеруіне байланысты XI ғасырдың ортасынан бастап «Оғыздар даласы» деген атаудың орнына «Қыпшақтар даласы» деген атау пайда болды.Қыпшақтар Кимек конфедерациясының құрамында болып , XI ғасырдың ортасына қарай саяси үстемдікке ұмтылған және Қазақстанның Жетісудан басқа аймақтарын түгел бағындырып,XIII ғасырдың басындағы монғол шапқыншылығына дейінгі кезеңде Алтай мен Атырау арасындағы кең-байтақ жерді билеген түркі тілдес жауынгер тайпалардың саяси орталығы Қызылорда аймағы болды. Орда деп аталған қыпшақтардың хан ордасында ханның мал-мүлкі мен армиясын басқарған басқару аппараты орналасты.Әскери-әкімшілік жағынан Қыпшақ хандары ертедегі түркілердің дәстүрлерін ұстанып екі қанатқа:оң және сол қанатқа бөлінді.Оң қанаттың ордасы Жайық өзені бойында орналасса,сол қанаттың ордасы Сырдария бойындағы Сығанақ қаласы болды.Қыпшақ хандары Орта Азия мемлекеттерімен,әсіресе,хорезмшахтармен табанды күрестер жүргізді.Бұл соғыстар, негізінен, саяси және экономикалық маңызы зор Сырдария бойындағы Женд,Жанкент,Сығанақ,Асанас сияқты бекіністі қалаларды бағындыруға бағытталды.Себебі Сыр бойындағы бұл қалалар Батыс пен Шығысты,Орта Азия мен Сібір далаларын байланыстырған, көшпелі және отырықшы мәдениеттер арасындағы саяси ,сауда-экономикалық алтын арқау еді.
XI ғасырдың аяғында Женд,Жанкент және Сырдарияның төменгі ағысындағы басқа да қалалар қыпшақ көсемдерінің қолында қала берді.Алайда XII ғасырдың бірінші жартысында бұл аймақ қыпшақ хандары мен оны иеленіге тырысқан Орта Азияның мұсылман әулеттері арасындағы күрес алаңына айналды.Кутб-ад-Дин Мұхамед бидеген кезеңде(1097-1127) қыпшақтар хорезмшахқа пәрменді қарсылық көрсетіп , Сырдарияның томенгі ағысындағы қалалар мен Арал-Каспий аралығындағы далалық жерлерді сақтап қала алды.
XII ғасырда өмір сүрген ортағасырлық тарихшы әл-Бағдадидің мәліметінде Хорезм мемлекетінің билеушісі Мәлік-шах тек Жендтің,Рибат пен Баршыкенттің ғана емес ,сонымен қатар,қыпшақтардың әкімшілік саяси орталығы Сығанақтың да билеушісі деп аталған.Хорезм мемлекетінің ықпалына түскен Қыпшақ тайпаларының көпшілігі XII ғасырдың аяғына дейін ислам дінін қабылдай қойған жоқ.Бұл туралы академик В.В.Бартольд: «Осындай кейінгі кезге дейін исламды қабылдамаған қыпшақ мемлекетінің болу мүмкіндігі халықтық элементтің қаншалықты күшті болғандығын көрсетеді»,-деп жазды.
XIII ғасырдың басындағы моңғол шапқыншылығы Қыпшақ мемлекетінің құлауына әкелді.Осылайша Қазақ даласы,оның ішінде Сыр өңірі де моңғол билеушілерінің қол астына өтеді.