Қатысушы:Alikhantanirbergennurlanuly/Қазақ-Ноғай соғысы

Қазақ-Ноғай соғыстары (қаз).Қазақ-Ноғай соғыстары-15-16 ғасыр аралығындағы соғыс.

Ноғай Ордасының құрылуы кезінде Ноғай ханзадасы Едіге мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы Ұрыс хан мен олардың ұрпақтары Мансұр мен Барақ арасындағы қарым-қатынас қайшылыққа толы болды. 15 ғасырдың 2-жартысында. Қазақ-ноғай қатынастары Әбілқайыр хан ұрпақтарына қарсы әскери-саяси одаққа айналады.Қазақ хандары Керей мен Жәнібек ноғай бектері Аббас, Мұса және Йамгуршымен одақтасып, Әбілқайыр ханның мұрагері Шайх-Хайдарға қарсы соғысты. Мұса Әбілқайырдың немересі Мұхаммед Шайбанның жағына өтуі қазақ-ноғай арасындағы алғашқы қақтығысты тудырды.

Соғыстар Торғай және Еділ, Жайық өзендерінің жанында болды. Қазақ хандығы Әбілқайыр ханмен соғысып жүргенде Ноғай биі Мансұр Қазақтармен одақтаса отырып, Әбілқайырға соғыс ашады. Әбілқайыр хандығы жеңілгенен кейін, Мансұр би Қазақтар мықты болады деп қорқып, Шайбани ханды қолдайды. 1474 жылы Сығанақ уәлаятының әміршісі Махмұт Арал теңіздің жанындағы жерлерді соғыссыз басып алады.

Қазақ хандарының ықпалы Еділдің сол жағалауына дейін жетеді. Қасым (1511 - 1521) Шығыс Дешті Қыпшақ даласындағы өз орнын нығайту үшін Қырым мен ноғайлар, ноғай мұрзалары мен Астрахань арасындағы қайшылықтарды шебер пайдаланды. Белсенді сыртқы саясат жүргізген ноғай Мұрза Шығым қазақтармен әскери қақтығыстарға түсті. 1519 жылы Қасым бірнеше ноғай Мурзасын Еділ арқылы батысқа айдап, Ноғай Ордасын қиын жағдайда қалдырды. 1519-1520 жылдары Шағым Қасымнан жеңіледі.

Қазақ хандығының Дешті Қыпшақ даласындағы үстемдігі ұзаққа созылмаса да, тарихта елеулі із қалдырды. Ол қазақ және ноғай мемлекеттерінің экономикалық, сауда-экономикалық қарым-қатынастарына, рулардың мәдени қарым-қатынастарына, этникалық процестерге әсер етті. Қазақ хандығында Қасым қайтыс болғаннан кейін басталған азаматтық қақтығыс ноғайлы жасақтарын біріктіріп, олардың Қырымды жеңуінің маңызды факторына айналды.

1515 жылы Қасым хан Ноғай Ордасын қыспаққа алып салық төйлет кізеді. 1521-1526 арасында Мамаш және Тахир хандар Ноғай Ордасынан жеңіліп Ноғай Ордасы тәуелсіз болады.

Ноғай Ордасы өз тәуелсіздігін сақтап, 1524-1525 жылдары Қазақ мемлекетіне өтіп кеткен Еділ-Жайық сағасын қайтаруға әрекет жасады. Қазақ Тахир ханы ноғай мурзаларының қарсылығынан қиындықтарды бастан кешірді. 1525-1526 жылдары ноғай мурзалары қазақтарға қарсы ірі жорықтар ұйымдастырып, оларды шешуші жеңістерге қол жеткізді, нәтижесінде даулы жерлер ноғайларға өтті. Ноғай Мурза Шидяк ақсақал ретінде Сарайшықты және Төменгі Еділ мен Жайық сағасын, Көшімді - Жайық, Еділ және Қама өзендерінің арасындағы аумақты иемденді.

30с ноғай билеушілері мен қазақ хандарының белсенді қарсыласу уақыты болды. Қазақ билеушілері Ноғай Ордасының билігі орнаған батыс ұлыстарына бақылаудан айырылды. Ноғай билеушілерінен бөлек ұлыстар, хандар мен сұлтандар пана тапты. Қасым Хақназардың (Ақназар) ұлы Тахир мен Бұйдаш хан тұсында, аңыз бойынша, ноғай мурзаларының бірімен біраз уақыт өмір сүрген.

	Атауы	Жылы	Жеңген	Нәтижесі
1	Бірінші Қазақ-Ноғай соғысы	1471-1474	Қазақ хандығы	Сығанақ уәлаятының әміршісі Махмұт Арал теңіз маңайындағы жерлерді басып алды.
2	Екінші Қазақ-Ноғай соғысы	1513-1515	Қазақ хандығы	Қасым хан Ноғайларды салық төйлеуге және бодан болуға шарт қойды.
3	Үшінші Қазақ-Ноғай соғысы	1518-1520	Қазақ хандығы	Қасым хан Ноғай Ордасының ханы атанады, және Ноғайлар түгелдей тәуелді болады.
4	Ноғай Ордасының тәуелсіздік үшін соғысы	1520/21-1526	Ноғай Ордасы	Ноғай Ордасы Торғай өзеніне дейін жерлер басып алып, тәуелсіз болды.
5	Кесілген соғысы	1534-1536	Қазақ хандығы	Ахмат хан түгелдей жеңіліп, батыс жағы Ноғай Ордасының құрамына кіреді ал қалған жерлерді Хақназар хан билейді.
6	Төртінші Қазақ-Ноғай соғысы	1553-1557	Қазақ хандығы	Қазақтар батыс жерлерін қайтарып алды.
7	Бесінші Қазақ-Ноғай соғысы	1566-1569	Қазақ хандығы	Хақназар хан Ноғай Ордасында билік құрды.