Қожабай Тоқсанбайұлы

Қожабай Тоқсанбайұлы (1841, Қарағанды облысы Жезді ауданы - 1918, сонда) - ақын.

Найман тайпасының Бағаналы (ру) руынан шыққан.

"Балапан қанат бітіп ол ер жетер, Кедейді байлар бақтым деген ол бекер. Ешкімді асырамас ешкім бағып, Әр адам мұратына іздеп жетер", "Кел, Қожабай, сөз сөйле", "Қазақ баласына" өлеңдері, "Төлен сөзі" дастаны сақталған. Қожабай Шығыс әдебиетіндегі дәстүрді сақтай отырып (бір ұйқаспен бастап, сонымен аяқтау, өз атын жырға қосу, т.б.) сондай аңыз-дастандар мазмұнын еркін пайдаланған. Бір топ жырлары Қожа Ахмет Иасауи хикметтерімен үндесіп, дін тақырыбына да жүйрік екенін аңғартады. Қожабай қысқа лирика өлеңдерімен қатар, кең тынысты эпикалық туындылар да шығарған.

Қожабай Тоқсанбайұлы (1841, қазіргі Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Балажезді мекені – 1918, сонда) – ақын. Бауырына басқан Тайлақбай атасынан ерте айрылған бала Қожабай 6 – 7 жасында-ақ ауызша мұңлы өлеңдер шығара бастаған. Ауыл молдасынан сауат ашқан. Баршылық пен жоқшылық, қоғамдағы әлеуметтік әділетсіздіктер Қожабай жырларының өзекті тақырыбына айналды. Ол “Бай болмақ, кедей болмақ – бір Алладан” деген қалыптасқан қағидаға адал еңбек пен қажымас талапты қосады. Алла “Кел, Қожабай, сөз сөйле заманыңның зарынан” деген толғауында қоғамдағы кереғар құбылыстарға көзқарасын айқын танытса, “Қазақ баласына” атты жырында Сыр бойын жайлаған елдің кәсіп-тіршілігін салыстыра отырып ой түйеді, ел бастаған жақсылардың игі істеріне ризашылығын білдіріп, кейінгілерге үлгі етіп ұсынады. Қожабайдың Амангелді Имановқа хат ретінде жазған жыры болашаққа деген үміт пен жақсы тілекке толы. Ақынның “Ортадан асып барады менің жасым” деген ұзақ толғауы өмір мен өлім, баршылық пен жоқшылық, әділдік пен зұлымдық туралы философиялық ой түйетін күрделі туынды. Шығармадан Қожабайдың Шығыстың классикалық әдебиетімен жақсы таныс болғаны аңғарылады. Ақын шығармалары хақында ғалым М.Жармұхамедов жүйелі зерттеулер жүргізген.

Дереккөздер

Қазақ Энциклопедиясы