Қорғаулы топырақ

Қорғаулы топырақтар деп – арнай қондырғылары бар, маусымнан тыс, яғни жыл бойы көкөніс өсіруге арналған микроклиматы бар жер үлескілері мен құрылымдарды айтады. Қорғаулы топырақ құрылымдарын культивациялық құрылымдар деп те атайды. Қорғаулы топырақтарға жататындар: жылыжай, булыжай, жылытылған топырақ құрылымдары, оларды кейде қарапайым қорғаулы топырақтар деп те атайды, саңырауқұлақжай – саңырауқұлақтар мен қозықұйрықтарды өндіруге арналған культивациялық құрылымның ерекше бір түрі.

Қорғаулы топырақтар халық шаруашылығының бірқатар салаларында пайдаланылады. Олардың қолданылатын салары:

1. Жеміс (субътропикалық, цитрус), жидек, жүзім өсіруде; 2. Әртүрлі дақылдардың көшеттерін өсіруде; 3. Бағалы жеміс және орман ағаштарының отырғызу материалдарын жеделдетіп өндіруде; 4. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын шығаруда; 5. Жануарларға үстеме қорек ретінде ерте пісетін дәруменді балдырлар өсіруде; 6. Сәндік өсімдіктерді өсіруде және т.б. Көкөністерді қорғалған топырақтарда өсіру халықты жыл бойы көкөніспен қамтамасыз етудің бірден-бір жолы болып табылады. Негізінен қорғаулы топырақтарда көкөніс өсіру солтүстік облыстарда аса маңызды. Себебі, онда ашық танапта көкөніс өсірудің табиғи кезеңі оңтүстікке қарағанда қысқарақ.

[Қорғаулы топырақтардың маңызы]:

1. Көкөністер көшеттерін ашық және қорғалған топыраққтарға арнап дайындау; 2. Ашық танапта көкөніс өсіруге болмайтын кезеңде көкөніс өндіру үшін жергілікті жағдайда пісіп үлгермейтін дақылдар өндіру үшін

[Қорғаулы топырақтардың міндеттері]:

1. Жыл бойы және маусымнан тыс (ашық танаптағы көкөніс өндірудегі уақытты есептемегенде) жоғары сапалы көкөніс өндіру; 2. Көкөніс дақылдарының түрлерін көбейту; 3. Культивациялық құрылымдар үшін көшеттер өсіру; 4. Ашық танапқа арнап көшеттерр дайындау; 5. Жылу сүйгіш дақылдардың жылыжайлық сорттары мен будандарының тұқымын дайындау; 6. Екіжылдық аналық көкөніс дақылдарын ашық танапқа отырғызар алдында өсіріп алу; 7. Ашық танапқа өсірген көкөністерді ары қарай өсіру, пісіріп-жетілдіру; 8. Көкөніс дақылдарын солтүстік аймақтарға қарай көбірек тарату және олардың түрлерін көбейту.

[Қорғаулы топырақтардың ерекшеліктері]:

1. Жыл мезгілі мен ауа-райы жағдайына қарамастан көкөністерді өсіріп-өндіру техникалық базасының болуына (арнаулы орын, жылыту және қорғаныс қондырғыларығ сумен қамтамасыз ету, жасанды қоректендіру, желдету, жарықтандыру қондырғылары, ауаның келуін реттейтін қондырғылар және т.б.) байланысты; 2. Қажетті микроклиматты жасайтын қондырғылары мен құрылымдар құнының жоғарылығы; 3. Ашық танаптағы көкөністермен салыстырғанда аз ғана жер бөліктеріне орналастыруға болатындығы; 4. Культивациялық орындардағы аудандарды өте тиімді пайдалану: бір орыннан немесе бір жерден жылына 3-5 рет өнім алуға болатындығы, өсімдіктерді жол жиектері мен стеллаждарға бірнеше қатар етіп орналастыруға болатындығы; 5. Өнімділігінің жоғарылығында, егер ашық танапта қиярдың өнімдіділігі 90тн/га болса жоғары көрсеткіш болып есептелінеді. Ал жылыжайда 250-300 тн/га орташа деп бағаланады. Яғни ір шаршы метрден 40-50 кг, гектарына 400-500 тн өнім алуға болады; 6. Қол еңбегін жоғары деңгейдегі механизациямен ұштастырып қолдануға және өндірістік процестерді электрификациялау, жекелеген жағдайларда жұмыс түрлерін толық автоматтандыруға болатындығы; 7. Әрбір өсімдікке жеке күтім жасауға болатын жерді тиімді пайдалануға бағытталған дақылдардың өндірудің күрделі технологиясын (өсімдікті қалыптастыру, гүлдерді қосымша тозаңдандыру, үстеме қоректендіру, жиі суару және т.б.) пайдалану; 8. Қорғалған топырақ жағдайларына бейімделген арнайы сорттарды қолдану; 9. Өнім өндірудің өзіндік құнының жоғарылығы. Ол жасанды микроклимат жасау және күрделі агротехникалық шараларды орындауға кететін материалдық шығындармен анықталады; 10. Еңбекті ұйымдастырудың ерекшелігі және қызметкерлердің жоғары кәсіби біліктілігі, ол күрделі қондырғыларды пайдалану мен микроклимат жасау,ды білу, сондай-ақ өсімдіктердің агротехникалық талаптарын қатаң орындау болып табылады; 11. Өсімдіктердің тамыры мен қоректену ортасы бірнеше компоненттерден тұрады: оларды субстрат немесе грунт деп атайды. Гидропоникалық әдіспен өсімдіктерді өсіру кезінде топырақ қоспасы орнына инертті материалдар пайдаланылады, яғни олар субстраттарды қоректік ерітінділермен үнемі ылғалдандырып тұрады.

жылыжай көшетжай булыжай саңырауқұлақжай жылыжай анықтамасы, жіктелуі