Қорқыт атындағы ғылыми-зерттеу институты

= Тарихы

Алғашында ҚазҰӨУ университеттің негізгі ғылыми-зерттеу жұмысы фольклор кабинетінде жүргізілген. 2011 жылы университет ішінде Қорқыт Ата атындағы ғылыми-зерттеу институты құрылғалы бұл жұмыс осы институтқа жүктелді. Институттың негізгі мақсаты − қазақ халқының дәстүрлі өнерін кешенді түрде зерттеу, насихаттау. Халқымыздың руханиятын жан-жақты зерделеу фольклортану, әдебиеттану, мәдениеттану, өнертану салалары бойынша жүргізілуде. Тұтас ұлттық мәдениетті зерттеуді көздегендіктен, қазақ өнеріне қатысты мәліметтерді іздестіру және оны зерттеу республика бойынша ғана емес, сондай-ақ алыс-жақын шет елдерді де қамтиды. Институтты 2011 жылы жыршы, профессор А.Алматов басқарса, 2012 жылы институт директорлығына көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, филология ғылымдарының докторы, профессор М.Жолдасбеков тағайындалды. Қазіргі таңда институт құрамында ғылым докторлары – Қ.Салғара, С.Негимов, Д.Мәсімханұлы, Р.Әлмұханова, ғылым кандидаттары – Б.Мүптекеев, Э.Жанабергенова, Ш.Қойлыбаев, Б.Санақұлова, т.б. мамандар еңбек етуде. Фольклорлық зертхана музыкалық мұрағаттарды жинақтау, ғылыми-тәжірибелік жұмыстар және өндіріс, семинар, шеберлік дәрістер, мемлекеттік, халықаралық ғылыми-зерттеу гранттарына және қоғамдық жұмыстарға қатысу бағыттары бойынша жұмыстар атқарды. Осындай еңбектің нәтижесінде бүгінде мұрағатта 4000-ға жуық шығарма жиналды. Медиатекаға тапсырылған музыкалық шығармалар оқу бағдарламаларында қолданылуда.

Толықтай мәлімет

Қазіргі кезде кітапханаларда жоқ, кезінде аз таралыммен шыққан ән-күйлердің жинақтары қайтадан баспаға дайындалып, олардың электронды нұсқалары жасақталды. Оның нәтижесінде Монғолияда жарық көрген «Баян Өлгий қазақтарының сыбызғы және домбыраға арналған күйлері», «Баян-Өлгий қазақтарының халық әндері» атты күй жинақтарының мәтіні мен ноталары, Қытайда жарияланған «Бейсембі күйші», «Күй толқыны» атты күй жинақтарының мәтіні мен ноталарының электрондық нұсқасы жасалып, сандық ноталары транснотацияланды. Институт қызметкерлері оқулықтар мен күй жинақтарын дайындап, оларды ел игілігіне ұсынуда. Атап айтқанда, «Күйші Жанғали» күй жинағы 20 баспа табақ болып баспадан шықты. Бұл хрестоматияда Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, күйші Жанғали Жүзбаевтың репертуарындағы 100 күй нотаға түсірілген, күйшінің өз орындауындағы 100 күй 2 музыкалық СД альбомында жинақталған, сонымен бірге «Іле өңірінің күйлері» атты жинақ баспаға дайындалды. Халқымыздың белгілі дәстүрлі орындаушылары Қабікей Ахмерұлы, Ғабдылхақ Барлықов, Әбікен Хасенов, жыршы-ақындар Жұмабай Есекеев, Шәкір Әбенов орындауындағы шығармалардан СД альбом дайындалды, нотаға түсірілген күйлерден хрестоматия құрастырылып, деректердің электрондық нұсқасы жасалды. Институтттың ғылыми қызметкерлері өнертану ғылымының кандидаты Б.Мүптекеев пен А.Мәуліт «Қазақтың 1000 күйі» антологиялық жинағын шығаруға атсалысып, Шығыс Қазақстан және Жетісу күйшілік мектептері өкілдерінің күйлерін енгізді. Фольклорлы-этнографиялық экспедициялық жұмыстар еліміздің солтүстік (Көкшетау, Ақмола), оңтүстік (Жамбыл, Шымкент), шығыс өңірлері бойынша жүргізілді. Ұлттық өнердегі дәстүр сабақтастығын жандандыру мақсатында шеберлік дәрістер тұрақты ұйымдастырылуда. Бұл шараларға еліміздің майталман өнер қайраткерлері қатыстырылды. Мәселен, ҚР Халық әртісі, профессор Қайрат Байбосынов, ҚР еңбегі сіңген қайраткері, әнші, термеші Әлмырза Ноғайбаев, ҚР еңбегі сіңген әртісі, профессор, күйші Тасбергенов Қошқарбек, ҚР мәдениет қайраткері, әнші, жыршы Құрманбек Бекпейісов, жыршы Шолпан Бейімбетова, жырау Алмас Алматов, күйші Жанғали Жүзбай, т.б. қатысты. Сондай-ақ «Орындаушылық өнер және дәстүрлі музыканттардың оқыту мәселелері» атты педагогикалық семинар мен концерт өткізілді. Бұл семинарда дәстүрлі өнердің қазіргі ақпараттық кеңістіктегі орны талқыланды және «Күйші Жанғали» атты ноталық хрестоматия мен «Қазақтың музыкалық әдебиеті» атты оқулықтың, олардың музыкалық СД альбомының тұсаукесері өтті. Мемлекет тарапынан Елбасы 2012 жылғы «Материалдық емес мәдени мұраны» қорғау конвенциясына қол қоюына байланысты рухани мұрамызды қорғау, сақтау, насихаттау барысында семинар, дөңгелек үстөлдер ұйымдастырылды. ЮНЕСКО бағдарламасы бойынша «Электрондық миграция» атты семинар, ЮНЕСКО-ға ҚазҰӨУ тарапынан «Дәстүрлі күй өнері» номинациясын адамзаттың рухани-мәдени мұрасының репрезентативтік тізіміне енгізу, ЮНЕСКО-ға адамзаттың рухани-мәдени мұрасының Репрезентативтік тізіміне ұсыналатын номинацияларды айқындау мақсатында дөңгелек үстөл, семинарлар ұйымдастырылды. Нәтижесінде «Қазақтың әншілік өнері», «Қазақтың домбыра күйлері», «Сыбызғышылық дәстүр», «Шаңқобыз аспабында орындау», «Қара өлең» атты элементтер «Ұлттық рухани - мәдени құндылықтар тізімі» және ЮНЕСКО-ға адамзаттың рухани-мәдени мұрасының репрезентативтік тізіміне еліміздің атынан ұсынылды. 10 минуттық «Домбыра күйлер» атты номинацияның бейнеролигі дайындалды. Ғалымдарымыз мемлекеттік және халықаралық ғылыми-зерттеу гранттарына да қатысуда. Атап айтқанда: «Қазақтың ұлттық өнері: дәстүр жалғастығы» атты жоба бойынша жұмыс істеуде. 2012 жылдың қазан-қараша айларында «Түрк халықтарының өнері: дәстүр жалғастығы» тақырыбы бойынша «Көне түрктердің іргелі және кескіндемелі қолданба өнерін түрк мәдени кешенінің қалыптасу аясында зерделеу» атты жобалар аясында Монголияның Баян-Өлгей, Қобда аймақтарына кешенді музыкалы-этнографиялық экспедиция ұйымдастырылып, 300-ден аса музыкалық фольклор үлгілері ауди-видеоформаттарға түсіріліп, жазылды. Бүгінде институт қызметкерлері филология ғылымдарының докторы, профессор М.Жолдасбековтың жетекшілігімен таяудағы үш жылға нақты жұмыс жоспарын әзірледі. Алғашқы нәтижелі қадамдар да белгілі. Атап айтқанда: университеттегі Ұлттық дәстүрлер театрын құру мақсаты орындалып, 2012 жылы «Алпамыс батыр» қойылымы сахналанып, ұжым назарына ұсынылды. Ғалымдар алдындағы басты міндеттердің бірі – «Дәстүрлі қазақ өнері» антологиясының 25 томдығын әзірлеп, жарыққа шығару, 2013 жылы «Ақындар айтысының» 7 томдық таңдамалы жинағын жарыққа шығару. Алдағы уақытта қазақ мәдениеті тарихына және шешендік өнерге, халық ақындарының шығармаларына 9 том, жыраулық өнерге – 5 том, жыршы-термешілер және әнші-композиторларға арналған 4 том және дәстүрлі әншілер мен күйшілердің шығармашылығына екі том дайындап, оларды ғылыми қосымшаларымен ел игілігіне ұсынатын болады.

Сілтеме

http://kaznui.kz/kz/nauka/detail.php?e=1357 Мұрағатталған 24 қазанның 2017 жылы.