Қоға тұқымдасы

Қоға тұқымдасы (лат. Typhaceae) – дара жарнақтыларға жататын көп жылдық өсімдіктер.

Қоға тұқымдасы
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер (unranked) Дара жарнақтылар Сабы: Poales Тұқымдасы: Typhaceae Juss.
Тектері
Sparganium Typha

Ботаникалық сипаты

Тік кірпібас (Sparganium erectum)

Жалпақжапырақты қоға (Typha latifolia )

• Қоға тұқымдасы сулы және батпақты жерде өседі, ұзын әрі көлденең төсемді тамыры бар.
• Биіктігі 30-100 см, кейде одан да биік.
• Сабақтары цилиндр немесе білік тәрізді.
• Жапырақтары сабақ бойында (кірпібас) немесе төменгі бөлігінде жерге жақын (қоға) орналасады. Жапырақтары ұзынша, кейде таспа тәрізді, сыртында қабықшасы бар, қатты (сирек жұмасқ), жиегі тегіс, түбінде қынабы болады, ұшынан бастап қурайды. Тыныc cаңлаулары өзгермелі.
• Ұсақ гүлдері актиноморфты, бір үйлі және дара жынысты. Гүлі шар тәрізді гүлшоғырға (кірпібас) немесе цилиндр тәрізді собыққа (қоға) топталған. Гүлшоғырының жоғарғы бөлігі аталығы (3, кейде 1-8), төменгі бөлігі аналығы. Гүлсерігі қарапайым, кейде сыртында қабыршағы немесе түгі болады.
• Кірпібастың сабағы қысқа, 1 немесе 2 ұзын аналық тармақтардан тұрады, жемісі сүйекті, сыртқы құрғақ қабаты және ішкі қатты қабаты болады.
• Қоғаның сабағы ұзын, сыңар жақты қалақ тәрізді немесе ұзынша аналығы бар, жемісі - жаңғақ тәрізді. Олар маусым-шілдеде гүлдесе, кірпібастардың кейбір түрі тамыз-қыркүйек айларында гүлдейді. Жемісі су бетіне түсіп, 1-4 күнге дейін (кей түрлері 4 аптаға дейін) сыртындағы түгінің арқасында су бетінде қалықтап жүреді де, су түбіне түсіп ашылады және тұқымын шашады. Алғашқы жапырақтары 1-1,5 айдан кейін пайда болады. Үш жылдан кейін өсімдік толық жетіліп, өнім беретін өскіндері шыға бастайды.

Өсетін жері мен таралу аймағы

Қоға тұқымдасы негізінен дүние жүзіне кең тараған, көбінесе Солтүстік жарты шардың сулы және батпақты жерлерінде өседі. Бұл тұқымдасқа жататын 2 туысы (кірпібас, қоға), 40-қа жуық түрі бар. Қазақстанда Тобыл-Есіл жазығында, Ертіс өзені аңғарында, Зайсан, Балқаш-Алакөл ойысында, Қызылорда, Ақтөбе облыстарында өсетін 7 түрі бар.

Қолданылуы

Қоға тұқымдасының тамырын халық медицинасында емге пайдаланады.
Жас өркендері мен тамыр сабақтары кеміргіштер мен басқа да жануарлардың (аю, қабан, т.б.) азығы, сонымен қатар кірпібаспен теңбіл бұғы мен жабайы үйректер қоректенеді.