Қоңыраулы найза
Қоңыраулы найза – басына қоңырау тағылған найза.
Мәні
Көшпелі халықтардың жауынгерлері найза, сүңгi басына әртүрлi әскери және дәреже белгiлерi ретiнде ту, байрақ, жалау, қоңырау таққан. Ту – қолбасылық, байрақ – әскербасылық дәреже белгiсi, ал түстi жалау – әскер бөлiктерiнiң айыру белгiсi болды. Ертеде қоңырау да бір арнайы әскери белгі болғанын топшылауға болады, бірақ кейін бұл дәстүр қолданыстан шығып кеткендіктен найза, сүңгілерге тағылған қоңыраудың атқаратын функциясын қазір тап басып айту қиын.
Найзаға әскери белгі ретінде қоңырау тағу көне түркі заманынан белгілі. Осындай қоңыраулы сүңгі ұстаған жауынгер бейнесі көне түркілердің тастағы суреттерінде кездеседі. Кейін бұл дәстүр қазақтарда да ХVIII ғасырға дейін сақталды. Қазақтардың батырлық жырларында, жыраулар туындыларында найза жебесінің түбіне қоңырау тағылған «қоңыраулы найза» айтылады ("Қоңыраулы найза қолға алып, қоңыр салқын төске алып, қол төңкерер ме екенбіз?". /Ақтамберді жырау Сары ұлы; "Отыз беске келгенде, Қоңыраулы найза қолға алдың" /Ер Тарғын.).
Қоңыраулы найза батыршылдықтың, жаугершіліктің белгісі болды. Көшпелілер өркениетінде кәсіби әскерилер ретіндегі батырлар институтының жойылуына байланысты қоңыраулы найза ұстау дәстүрі ХIХ ғасырда қолданыстан шығып қалған.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Алдаспан. XV–XVIII ғасырлардағы қазақ ақын–жырауларының шығармалар жинағы. Алматы: Жазушы, 1970;
- Кайдаров А.Г. Доспехи и вооружение воина-батыра в казахском эпосе и их этно-лингвистическое объяснение. Известия АН Каз ССР. Серия общественная. 1976. № 6. 24-35 бб.;
- Ақсауыт. Екi томдық. Алматы: Жазушы, 1977;
- Шойбеков Р.Н. Қазақ зергерлiк өнерiнiң сөздiгi. Алматы: Ғылым, 1991;
- Ахметжанов Қ.С. Жараған темір кигендер (батырлардың қару-жарағы, әскери өнері, салт-дәстүрлері). Алматы: Дәуір, 1996; Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы. Ғылыми редактор және алғы сөздің авторы Нұрсан Әлімбай. Алматы: Алматыкітап, 2006;
- ҚР МОМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.