Қызыл Кхмерлер

Қызыл Кхмерлер

Пол Пот ортағасырлық кезеңді аңсап, аграрлық қоғам орнатуға бар күшін салды. Бастауыш білімді буддалық монастырдан алған, Үндіқытайдың коммунистік партиясына мүшелікке сайланған, 50-жылдары Парижде электрониканы оқып үйренген Пол Пот марксизм рухын бойына әбден сіңіріп оралды (Морис Торездің интерпретациясымен). Жалпы кері кеткен қоғам билеушілері ғана оқу-білімге тыйым салатындығы белгілі. «Ортағасырлық» деген шартты ұғым болғанымен, бұл кезеңдегі Еуропа мәдениеті, әдебиеті тоқырап, феодалдардың сойылын соққан шіркеуліктердің антикалық асыл сөз маржандарын (Гомер поэмалары, Эсхил, Софокл туындылары, Цицерон трактаттары, Гораций одалары т.б.) оқуға тыйым салғаны жасырын емес. Пол Пот та мектептерді жауып (оларды түрмеге айналдырды), кітаптар, кітапханаларды, ғылыми-зерттеу орталықтарын өртеді. Марксистік социализм құндылықтарын дәріптеген полпоттықтар үшін адам өмірі құнсыз болды. Алдыңғы қатардағы озық ойдың өкілдерін: зиялы қауымды, мұғалімдерді, балабақша тәрбиешілерін, жоғары оқу орындары профессорларын, студенттерді, яғни сауатты адамдарды қудалап, қинап, азаптап өлтірді. Елде тіпті көзілдірік таққан адамның күні қараң болды. Онымен қоса өздеріне қауіпті деп санаған барлық мемлекеттік қызметкерлерді, әскери адамдарды, бір сөзбен айтқанда, ескі тәртіптің көзін жоюға күш салды. Олардың қолтығына су бүркіп, көмек беріп, қолдау көрсетіп отырған қытай билеушілері болды. Пол Пот өзінің билікке деген құмарлығын, өзінің қанішерлік саясатын американдық әскерлерді елден шығару деген ортақ мақсатпен орайластырып, бүркемелеп жіберді. Оның уысына тіпті король Нородом Сиануктың өзі (күні кеше ғана өмірден озған) түсіп қалды. Осы мақсатты желеу етіп, Пол Пот өз жоспарын енгізіп, реформасын бастап та жіберді. Оның реформасы ерекше қарқынмен дамыды. Мұны өзі тіпті «бірнеше күннің ғана шаруасы» деп қана жоспарлаған еді. Ол ақша әкелетін, пайданың көзі – базар, банк, шіркеу, діни мекемелердің барлығын жапты. Мао Цзэдунның идеяларымен рухтанған Пол Пот «аграрлық қоғам» орнату жолында бір ғана Пномпеннің өзінен 2 млн-нан астам халықты (оның ішінде ауруы, кәрісі, екіқабат әйелдер, жаңа туған балалар, кемтарлар, өлейін деп жатқан ауыр науқастар да бар) бір күннің ішінде ауылдарға, коммуналарға, таулы аймақтарға қуып тықты. Бұл нәубет барлық адамның басына түсті, адам өмірінің бір тиындық құны қалмады. Адамдар бір күнде қаладан қуылды, өздерімен бірге тамақ, киім алуға рұқсат бермеді, қарсы болғандарды бірден атып тастады, олар жауған жаңбыр, ыстық күнге қарамай жаяу жүруге тиіс болды. Жолда не тамақ, не киім берілмеді. Меконг өзенінің жағалуына жеткенде 500 000 пномпендық көз жұмды. «Солдаттар балаларды бірінің артына бірін байлап, су толтырылған құдықтарға итеріп тастап, тірілей көмді. Адамдарды қазылған траншеяларға тақап қойып, қарақұстарынан күрек немесе кетпенмен ұрып, құлатты. Ал көп адамның көзін бірден жою керек болғанда ондаған адамдарды бір топ қылып жинап, сыртынан сыммен орап, бульдозердің генераторынан тоқ жіберу арқылы есінен танып құлаған адамдарды бульдозермен шұңқырға итеріп тастап, шала жансар күйінде үстіне топырақ тастап, көме салды. Ал тірі қалғандары адам төзгісіз жағдайда, аш құрсақ күйінде күніне 12-16 сағаттан жұмыс істеуге мәжбүр болды. Адам қолы тимей сыңсып тұрған джунглиді тазартып, жерді жыртып, күріш егуге тиіс болды. Жаңа өмірдің қолмен сызып берген шеңберіне сыймай, қатаң талаптарына көнбегендер жазаланды, қатты жазаланды. Пол Пот әсіресе, интеллигенцияға қатты шүйлікті. Оны бір ғана пномпендік 643 дәрігерден 69-ның ғана тірі қалғандығынан көруге болады. Пол Пот өрті Камбоджада өмір сүріп жатқан этникалық топтарды да шарпыды. Вьетнам, тай, қытай тілінде сөйлегендер өлім жазасына кесілді. Этникалық топтардың ішінде ең қатты зардап шеккендері – чан халқы болды. Чандар Вьетнамнан ХVІІІ ғасырда Камбоджаға келіп қоныстанған, камбоджалық өзендер мен көлдерін жағалай қоныстанып, балық аулау кәсібімен айналысатын. Ислам дінін қабылдаған чан халқы өз тілін, ұлттық тағамдарын, киімдерін, діни дәстүрлерін таза қалпында сақтап отыратын болатын. «Қызыл кхмерлер» олардың үйлерін өртеп, адамдарын батпаққа айдап тығып, тамақтарына шошқаның етін қосып жегізіп, әбден азаптайды. Өлтіргені аз болғандай, үлкен ордың ішіне тастап, үстін топырақпен емес, әкпен көмеді. «Қызыл кхмерлер» жазалаудың неше түрлі тәсілін қолданды: целлофан қалтамен қылғындыру, керіп қағып тастау, ең жаманы – сумен қинау болды. Лагерьлерде аштықтан аңға айналған тұтқындар қасындағы өлген адамдарды жегені үшін мойнына дейін жерге көміп, аштық пен шөлдің азабын тартып, жай өліммен өлуге тиіс болды; оның үстіне шыбын-шіркей мен құрт-құмырсқаға жем болатыны тағы бар. Өлгеннен кейін басын кесіп алып, деревняның сыртына іліп қояды да, мойнына: «Мен – төңкерістің сатқынымен» деген жазу ілінеді. Әбден құтырған «қызыл кхмерлер» 1977 жылдың қаңтарында камбоджа-вьетнам шекарасын бұзып, вьетнам тұрғындарын бауыздап тастайды. Ал өмір-бақи беріспей, француздармен де, американдықтармен де соғысып, жеңілмеген әрі соғысудың барлық тәсілін жетік меңгерген вьетнамдықтар «қызыл кхмерлердің» бұл әрекетін кешіре алмайды. 1979 жылдың қаңтарында вьетнам әскерінің күшімен Пол Пот үкіметі құлайды. Пол Поттың 3 жылғы реформасынан кейін камбоджалықтар Вьетнам үкіметін қуана қарсы алады. Екіншідүниежүзілік соғыста Освенцим ұлтшылдар фабрикасының газ камераларында 3 млн жазықсыз адамның өлгені секілді Камбоджадағы Пол Пот дәуірінде 3 млн-ға жуық адам өлді. Пол Пот режимі кезеңінде Оңтүстік-Шығыс Азиядағы осы бір кішкентай елге «Тірі Аруақтар мекені» деген қорқынышты ат жамалды.