Қызыл еңісу

Қызыл еңісу - көрінетін жарық толқынының ұзындығының нысанның алыстауына (Доплер эффекті ) немесе әлемнің ұлғаюына байланысты артуы. Халықаралық стандартта қызыл еңісу z әрпімен белгіленеді. Аспан нысанының қозғалу бағытын оның жиілігі және оның толқын ұзындығы арқылы қызыл еңісумен анықтауға болады.

қызыл еңісу

Ашылу тарихы

Қызыл еңісуді 1912-1914 жж. американдық астроном Весто Слайфер ашты. Ол 1912 жылы спиральді тұмандықтарды спектографы бар телескоппен бақылауды бастады. Бір пластинка сурет алу үшін оларға бірнеше түн тоқтаусыз жұмыс істеу керек болды. Сол себепті жұмыс қарқыны төмен болды. Весто 1913 жылдың қыркүйегінен бастап Андромеда тұмандығын бақылауды бастады. Доплер-Физо формуласының көмегімен Андромеда тұмандығы Күнге қарай секундына 300 км жақындап келеді деген тұжырымға келді. 1917 жылы Слайфер 25 тұмандықтың сәулелік жылдамдықтарының кестесін жасады. Жылдамдықтар нәтижесінде тек 4 тұмандық бізге жақындап келетіні анықталды. Ал қалғандары бізден алыстап барады. Кейбіреулерінің жылдамдықтары өте жоғары. Слайфер атаққа қызыққан жоқ. Сондықтан, оның бақылаулар нәтижелері тек қана әйгілі британдық астрофизик Артур Эддингтон қарастырғанда ғана жарияланды. Артур 1924 жылы жариялаған ықтималдық теориясы бойынша монографында Слайфер бақылаған 41 тұмандықтың радикалды жылдамдықтарын да жариялайды. Сол тұмандықтардың бізге жақындап келе жатқан 4 тұмандық көкшіл түсті, қалған алыстап бара жатқан 37 тұмандық қызыл түсті. Яғни, неғұрлым тұмандық түсі қызылға жақын болса, ол бізден алыстап барады. Ал неғұрлым түсі көкке жақын болса, бізге жақындап келеді.

Түрлері

Космологиялық қызыл еңісу

Космологиялық қызыл еңісу - қызыл еңісудің Доплер эффектіне қатысты емес, яғни, тек қана әлем ұлғаюымен есептелетін қызыл еңісу түрі.

Гравитациялық қызыл еңісу

Гравитациялық қызыл еңісу - аспан нысандарының жұлдыз, тұмандық немесе қарақұрдым сияқты үлкен объекілерді тастап алыстауындағы есептелетін қызыл еңісу түрі.

Теория

• $z={\lambda -\lambda _{0} \over \lambda _{0}}$
• $z_{D}={\frac {1+v_{r}/c}{\sqrt {1-(v/c)^{2}}}}-1$

Жоғарыда көрсетілген формулаларды қолдану арқылы төмендегі кестеден жарық түсін анықтауға болады. Жарық түсін анықтау арқылы нысанның қай бағытта қозғалып бара жатқанын табуға болады.

Түс	Толқын ұзындығы ауқымы, нм	Жиілік ауқымы, ТГц	Энергия диапазоны фотон, эВ
Қызыл түс	625—740	405—480	1,68—1,98
Қызғылт-сары түс	590—625	480—510	1,98—2,10
Сары түс	565—590	510—530	2,10—2,19
Жасыл түс	500—565	530—600	2,19—2,48
Көкшіл түс	485—500	600—620	2,48—2,56
Көк түс	440—485	620—680	2,56—2,82
Күлгін түс	380—440	680—790	2,82—3,26

Тағы қараңыз

• Хаббл заңы
• Доплер эффекті
• Мессье каталогы нысандарының тізімі
• Әлемнің ұлғаюы
• Хаббл тізбегі