Қырмызыгүл тұндырмасы

Дәрілік қырмызыгүл (лат. Calеndulaofficinаlis) — бір жылдық сарғыш түсті гүлдері бар шөптектес өсімдік.

Сурет:Родинамп.jpg

Қырмызыгүл

Ботаникалық сипаттамасы

Астра (Asteraceae) тұқымдасына жатады. Гүлшоғыры — ірілеу келген көпгүлді диаметрі 5 см дейін жететін себет, жиектерінде 1-2 қатар болып орналасқан ұзарған жапырақшалары бар. Сыртқы гүлдері (тіл тәрізді), ал ішкі гүлдері түтік тәрізді. Тіл тәрізді гүлдері – сарғыш, сарғыш-қызыл түсті беткі жағы жылтыр. Түтік тәрізді гүлдері – ұсақ, сары, қою-қоңыр түсті. Гүлдеу мерзімі – шілде-қараша айлары. Біржылдық тік сабақты биіктігі 20-75 см дейін жететін дәрілік өсімдік. Сабағы жуандау, ақшыл-жасыл түсті, жабысқақ төмен түсіп тұратын түктері бар. Жапырағы- ұзарған сопақша келген жартылай отырыңқы, кезектесіп орналасқан, бүтін жиекті жай жапырақ. Жиектері бір қатарлы. Жемісі – әртүрлі пішінді және түрлі үлкендіктегі тұқымдар. Қырмызыгүлдің сабағы, жапырағы, гүлдері де жағымды хош иіс бөледі.

Көбеюі

Тек ең төменгі температура — 4-60С ал қалыпты температура 20-250С тұқымдары арқылы. Дәрілік өсімдік болғандықтан арнайы өндірістік орындарда өсіріледі. Жарықсүйгіш, суыққа төзімді (-50С аязға шыдамды келетін) өсімдік. Қырмызыгүлді ерте көктемде отырғызады. Өскіндері тек 10-15 күннен кейін шыға бастайды. Бутон беру дәуірі 35-40 күнде, жаппай гүлдеуі тек 65-75 күн өткен соң. Тұқымның техникалық пісіп жетілуі егілгеннен соң 100-200 күндей уақыт өткенде. 1000 тұқымның салмағы — 7-15 г құрайды.

Химиялық құрамы.

Дәрілік қырмызыгүлдің жерасты мүшесінде фитонцидтер, тұқымында – майлар және алколойдтар, гүлінде – эфир майлары, каротинойдтар (α мен β каротинойдтары, ликопин, лютеин, виолаксантин және т.б.), флаванойдтар, сапониндер, сависиль қышқылы, шайыр, органикалық қышқылдар, алколойдтар. Гүлшоғырында – 3%-ға жуық каротинойдтар, цитраксантин, ликопин, киалоксантин, рубиксантин, флавохром т.б., эфир майлары – 0,01%, қышқылдар: алма қышқылы, пентадецил және салицил –6-8%, сөлдер – 4% -ға дейін, шайыр – 3,4% құрайды.

Қолданылуы

Дәрілік қырмызыгүлден дайындалған препараттарды орталық жүйке жүйесіне, түрлі жарақаттарды емдеу үшін, бактерияларды, салқын тиген жағдайда, ангина, ішек-қарын жолдарын емдеуде, бауыр қызметін жақсартуда, ал маздары – жарақаттарды дезинфекция жасауда, түрлі дәрежедегі күйіктерді емдеуде қолданады. Мысалы, «Калефлон» препараты язваға қарсы препарат болып табылады. Сонымен қоса қырмызыгүлді ароматизатор, яғни түрлі тағамдарға, салаттарға, кептірілген тағамдарға дәмдеуіш ретінде майлардың және түрлі сұйықтықтардың бояуы есебінде де қолданылады. Халықтық фитотерапияда тамыр тұнбасын тіс ауруларында, іш өтуге, асқазан ауруларына, зәр шығару органдарының ауруларына қолданылады.

Интрадукциясы

Жабай түрде қырмызыгүл Оңтүстік Америкада, Жерорта теңізінде, Қиыр Шығыста таралған. Ал Украйнада арнайы маманданған савхоздарда, зерттеу станцияларында және сәндік мақсатта дәрілік түрлері өседі. Селекционерлер қырмызыгүлдің көптеген түрлерін анықтаған. Қырмызыгүлдің сорттары көп және өте адемі гүлшоғыры болуына байланысты гүлзарларда көптеп өсіріледі. Сарғыш алтын түсті және ақ гүлдері бар түрлері де кездеседі. Қырмызыгүлдің отаны – Оңтүстік Еуропа. Ал Рессей, Қазақстан және басқа да мамлекеттерде бұл өсімдік сәндік мақсатта өсіріліп келеді. 20-дан аса түрі бар. Жерорта теңізінде, Иранның шығысында, Орталық Еуропада, Рессейде – 4 түрі белгілі. Осы аталған аймақтарда қырмызыгүл теңіз жағалауларында, бұталардың, шатқалдардың арасында, кейбір түрлері мысалы, дала қырмызыгүлі далалық жағдайда яғни жабайы түрде өседі. Ал бертін келе қырмызыгүлдің дәрілік қасиеті ашыла бастаған соң оны арнайы өндірістік орындарда,белгіленген жеке жерлерде дәрілік мақсатта өсіріле бастады.