Құйрықтөбе қалашығының зираты

Құйрықтөбе қалашығының зираты - ерте ортағасырлық жерлеу орны. Құйрықтөбе қалашығынан оңтүстікке қарай 1 км жерде. Нақты шекарасы анықталмаған. 1974 жылы Оңтүстік Қазақстан кешенді археологиялық экспедициясының отряды (жетекші Б.Нұрмұханбетов) зерттеген. 1985 жылы осы экспедициялық отряды (жетекші К.Байпақов) далалық жұмыстарын қайта жалғастырған. Адамдар тік бұрышты келген қабірлерге жерленген. Қабірлер шикі кірпіштен тұрғызылған. Шұңқырларға жерлеу де орын төбе калашығы шахристанының онтүстік-батыс бөлігі мен оңтүстік рабадтың аумағында. 1986 жылы Тарихи және мәдени ескерткіштер жинағының экспедициясы (жетекші К. Байпақов) зерттеген. Жалпы ауданы 1000 м2 рабад аумағынан қабірлер мен шұңкырларға бір- біріне өте жақын қойылған молаларда қазба жұмыстары жүргізілген. Жоғары қабаттағы жерлеу орындарының біразы ашылып қалған. Мәйіттер басы солтүстікке немесе солтүстік-батысқа қаратылған. Шахристанда (бұрынғы) өлікті жерлеу 13 ғ. соңынан бастап орын ала бастаған. Бұрынғы тұрғын үй орны мен қабырғалары көбінесе белгілі бір жанұя-Құйрықтөбе қалашығы жәдігерлері ретінде салтанат залына ерекше сөн беріп тұрған ағаш тақтайшаларды айтуға болады. Бұл жерден 9 ағаш тақтайшасы табылған. Оларға құдай суреттері, құдандалық ғұрыптар, т.б. күнделікті тұрмыстағы жосын- жоралғылар бедері салынған. Мұндай шығарма туынды Орталық Азиядағы ешбір ортағасырлық ескерткіштен кездескен емес. Құйрықтөбе көптеген ғалымдардың пікірінше, ортағасырлық Кедер қаласы деп баламаланады. Кедер қаласы 10— 11 ғасырлар шенінде Фараб округының астанасы болған. Ол туралы авторы белгісіз "Худуд ал-Әлем" шығармасында айтылады. Археологиялық зерттеулер Құйрықтөбені адамдар 1 — 15 ғасырларда мекен еткендігін айғақтап берді. Оның тұрғындары мал өсіріп, егін егумен шұғылданған.