Құрамында темірі бар дәрілермен емдеу

Темір тапшылығын және анемияны жою

Темір тапшылық күйлерінің себепші факторларын ескере отырып, тиімді және қауіпсіз ем іздестіру – көкейтесті мәселенің бірі. Бұл күнде ішке қолданылатын да, көк тамырға жіберілетін де көптеген темір препараттары бар. Ішке қолдануға арналған препараттар құрамына темірдің екі валентті (Fe+2) және үш валентті (Fe+3) тұздары кіреді, сондай-ақ олар химиялық құрылысы бойынша қарапайым, оңай иондаушы тұздар: ферроцендер (металлоорганикалық); Fe+2 мен Fe+3 хелатты қосылыстары және күрделі Fe+3 полинуклеарлы гидроксидті құрамаларынан тұрады. 6- кестеде осы дәрілердің негізгі өкілдері, олардың фирмалық атаулары және негізгі сипаттамалары көрсетілген.
Қарапайым тұздар мен ферроцендерден жасалған темір препараттар тек қана ішке қолданылады. Темірдің хелатты қосындылары мен полинуклеарлы гидроксидті құрамалары ішке де қабылданады және бұлшықет пен көк тамырға да жіберіледі.
Кез келген темірдің қарапайым тұзының орташа терапевтік дозасы элементтік темірге (ЭТ) шағып есептегенде, күніне 180 мг құрайды. Тұздың түріне байланысты бір түймеде 10 мг-нан 100 мг-ға дейін ЭТ болады. Бір түймеде көрсетілген ЭТ мөлшерін немесе пайыздық қатынасын біле отырып, күнделікті қабылдауға қажет түймелер санын дәл есептеп шығарады. Мысалы: ферроплекс түймесінде 10 мг ЭТ бар, ТТА бар науқасты емдеу үшін оның 18 түймесі қажет және ол күніне 4 түймеден 4 рет ішу керек. Ал сорбифер-дурулес түймесінде 100 мг ЭТ болғандықтан, оның тек қана 2 түймесі жеткілікті.
Егер науқас темір препаратын толық емдеу дозасын қабылдауға жалпы жағдайы мұрша берсе, гемоглобин деңгейі (не эритроциттердің саны) қалыптасуына дейін ең кемінде екі ай ұзақтықпен емдеу қажет.
Қарапайым тұздардың барлық дәрілері салыстырмалы түрде жиі (15- 20 %) жанама әсерлер шақырады. Ол қарапайым тұздардың оңай диссоциацияланып, бос темір иондарын бөлу нәтижесінде, ағзада улы иондардың көптеп жиналуына байланысты. Босаған темір иондары асқазан-ішек жолы сілемей қабаттарының протеиндерін ыдыратуға қабілетті және қабыну үрдісін шақырады. Клиникада ол дискомфорт, жүрек айну, құсу, іш өту көріністерімен көрінеді. Неғұрлым сіңірілмеген темір ішекте ұзаққа қалып қойса, соғұрлым жоғарыда айтылған көріністер айқынырақ болады. Темір дәрілерін ішке қабылдаған кезде жиі іш қатады, себебі ішектегі күкіртсутегі темірмен байланысып, ішек қозғалысының ынталандырылуы болмайды.

Кең таралған темір дәрілерінің негізгі сипаттамалары

Екі валентті темірдің артық мөлшері майлардың бос радикалды асқын тотығымен тотығуына ықпал жасап, жасушаның мембраналық құрылымдарын бұзып, олардан лизосомалды ферменттердің шығуына және соның салдарынан ағзалар мен тіндердің зақымдануына алып келуі мүмкін. Қазіргі кезде бос радикалдық реакцияларды тоқтату үшін темірдің қарапайым тұздарының препараттары құрамына антиоксиданттарды және абсорбцияны белсендірушілерді (Е витамині, аскорбин қышқылы, глюкоза, фруктозодифосфат, янтарь қышқылы және соларға ұқсас қосылыстар) қосады. Препарат құрамына кіретін осы қосымшалар темір тұздарын жақтырмауды төмендетеді, бірақ оларды толық жоя алмайды. Жоғарыда аталып өткен кемшіліктерге қарамастан темірдің қарапайым тұздары осы уақытқа дейін ең кең таралған және арзан дәрі-дәрмектер болып саналады.
Әр түрлі авторлардың мәліметтері бойынша ТТА бар науқастардың 1-3 %-ы ферротерапияға тұрақты. Тұрақтылықтың негізгі себептері: эндокринологиялық бұзылыстар, әсіресе қалқанша безінің дисфункциясы (А. Павлов, 2000), қосалқы аурулар (созылмалы инфекция, дәнекер тіндердің созылмалы ауруы, онкологиялық дерттер, созылмалы бүйрек жетіспеушілігі), ағзаның антиоксиданттық белсенділігінің төмендеуі. Бұндай науқастарда ферротерапияға антиоксиданттарды (Е витаминін, рибофлавин, аскорбин қышқылын) қолдану толық немесе жартылай нәтижеге қол жеткізуге көмектеседі.
Парентеральды енгізілетін темір препараттарының артықшылығына қарағанда, кемшілігі басым келеді. Олар өлімге дейін алып келетін анафилактикалық реакциялар, тері асты гематомалар, артралгиялар және басқа да көптеген жанама әсерлер шақырады. Темір препараттары бұлшықетке немесе көк тамырға жіберген кезде, гемоглобин мөлшерінің жоғарылауы шапшаңдамайды. Парентеральды жолмен енгізуге қарағанда асқорыту жолымен түскен темірдің эритробластарға жеткізілуі едәуір тиімді екені дәлелденген. Сондықтан ішектен тыс енгізу жолымен темір дәрілері басқа амал қалмағандықтан келесі жағдайларда қолданылады: темірдің өте нашар сіңірілуінде (ахиллия, аш ішек резекциясы), түймелерді көтере алмауында, қайталамалы өте көп мөлшерде қан жоғалтуда, асқазан-ішек жолдары арқылы темірді жеткізу мүмкін болмайтын кездерде, ішектердің қабыну дерттерінде.

Құрамында темір бар дәрілердің нәтиже бермеу себептері

• диагноздың дұрыс қойылмауы;

• темірдің мөлшері жеткіліксіз болуы;

• қан жоғалтудың әрі қарай жалғасуы;

• феррорезистенттілік;

• интеркурентті инфекциялар;

• қатерлі ісіктер.

Темір қорын толықтыру (қанығу терапиясы)

Ағзада темір қоры болып бауыр мен көкбауырдағы ферритин саналады. Гемоглобин деңгейі қалыптасқаннан кейін темір қорын толықтыру үшін темір дәрілерін анемияны жою кезінде қолданған дозадан 2-3 есе аз мөлшерде, ең кемінде 3 айға тағайындалады. Мысалы: ферроплекстің 2 түймесінен 3-4 рет қабылдаса, ферроградуметтін 1 түймесін күнде немесе күн ара қолданады.

Рецедивке қарсы ем

Қан жоғалту әрі қарай жалғаса берсе (мысалы, көп мөлшерде жүретін етеккірі), онда темір дәрілерін қысқа мерзіммен 7-10 күннен әр айда қолданған дұрыс. Егер анемия қайталанса, онда 1-2 ай аралығында қайталамалы емдеу курсын жүргізеді.