Құрлық құстары

Жер құрлығының үлкен бөлігі ормансыз. Құрлықтың үштен бір бөлігін (33,1%) тек қана шөл мен шөлейт алып жатыр, дала, тундра, саванна және шалғындық үлесіне жалпы алғанда сол мөлшерге жуық (қоса алғанда-28,9%) тиесілі. Алайда құрлықтың ашық кеңістігімен байланысты құстар онша көп емес. Оларға 22 тұқымдас 10 отрядтан 420-ға жуық түрлерді жатқызуға болады: түйеқұстар, нанду және эму, қазуарлар, қоқыс тауықтар, қырғауыл тұқымдастар, сырдаңтауықтар, күркетауықтар, үшсаусақ құстар, тырналар, арама тұқымдастар, кернейшіқұстар, кариамалар, дуадақ тұқымдастар, тырдулар, қарақас тұқымдастар, бөтегелі жүргектер, бұлдырықтар, арасақтар, көкқарғалар, құрлық көкқарғалары, бозторғайлар жатады. Бұлардың ішінде 8 тұқымдастан 150 шақты түрлері ғана нағыз құрлықта өмір сүреді. Бұл құстар үшін ең маңызды жағдай - тез жүгіруге қалыптасу. Бұл тұрғыдан қарастырғанда қанаттылар арасындағы чемпиондар африкалық түйеқұстар, нанду, қазуар және эму тәрізді қыртөссіз құстар болып табылады.

Африкалық түйеқұстар

Сағатына 50 шақырымдық жылдамдықпен жүгіретін африкалық түйеқұсты ешқандай жылқы қуып жете алмайды. Құстың осындай жүгіргіштігі оның ұшуына толықтай әсер етті. Түйеқұстардың ұшпайтыны бізге мәлім. Олардың төсінде қыртөс жоқ (сондықтан оларды қыртөссіз құстар деп атайды) және төс бұлшық еттері нашар жамыған. Алайда олар басқа құстар тәрізді барлығы дамығанмен, түйеқұстар ұша алмас еді. Өйткені мұндай ауыр денені (түйеқұстың салмағы 100 килодан асып түседі) ауаға көтеру үшін үлкендігі түйеқұстай құстың ең дамыған бұлшық еті өндіретін бұлшықеттік қуаты бірнеше есе жоғары болуы тиіс.

Құрлық құстары

Дуадақ және тырду

Бұлар басқа құстар тобының шөлдала жағдайларында бейімделуі де шамамен осы бағытта өтті. Қауіпті жағдайда дуадақтар тек аяқты ғана емес, қанатты да пайдаланады, тіпті кейде өсімдіктердің арасына да тығылып қалады. Тырдулар күн батып, қараңғы түскен кезде ымыртта өмір сүреді. Сондықтан да олар дуадақтар сияқты жақсы ұшса да олардың негізгі жасырыну амалы-тығылып қалу. Біздегі дуадақтардың ең кішкенесі - безгелдек. Ол шөптері биік өскен далада мекендейді, ол да жүгіріп қашқаннан гөрі тығылып құтылуға ұмтылады. Жауы жақындай берген кезде әуелеп ұшып, едәуір қашықтыққа ұшып кетеді. Бұл құстардың барлығы ашық кеңістікті ұнатып, орман және қалың өскен бұталарға жоламайды.

Келтаяқты бұлдырықтар және қарақастар

Бұлар ашық кеңістікте басқаша бейімделген. Бұлдырықтар тәрізді қып-қысқа аяқпен алысқа ұзауы мүмкін емес. Сондықтан да тек көзге түспеуі мен қанатына ғана үміт артады. Жем жейтін жерде немесе суатта тығылған бұлдырықты дүрліктіре қанатын қағып, пыр етіп ұшып кеткенше көру мүмкін емес. Кейде бұлдырықтың бар болғаны 8-9 метр қашықтықта отырғанын байқай алмайсың. Бұл құстардың күшін сала екпіндеп, ұшуы судан бірнеше шақырым қашықтықта отырып, суатқа бірнеше рет ұшып баруға мүмкіндік туғызады. Қарлығашқа ұқсас-кішкене балшықшы қарақастар жоғары өрлеген ауа ағынымен биікке көтеріліп, сонда ұшып жүрген бунақденелерді аулап, аспанда қоректенеді.

Тауықтәріздестер

Құстардың 253 түрі бар деп есептелетін үлкен отряд тауықтәріздестер. Бұлардың барлығы құрлықтан ағашта өмір сүруге бейімделген өтпелі формадағы құстар. Австралия және Мұхит аралдың жартылай шөлді үлескілерін мекендейтін бұтажай тұқымдастардың басым көпшілігі құрлықта өмір сүретін қоқыстауықтар, олар шіріген қоқыс үймесі түріндегі жасанды инкубаторларымен әйгілі. Солтүстік және Орталық Американың орманды даласын мекендейтін африкалық сырдаңтауықтар жақсы жүгіреді және ұшуға өте құлықсыз, дегенмен сырдаңтауық ағашқа жиі қонақтайды. Кең таралған қырғауыл тұқымдастардың өкілдері орманмен бұдан да жиі байланыс жасайды.