Құс жабдықтары

Құсты дұрыс баптап, қолға тез көндіктірудің бір шарты оған қажетті құрал-жабдықтардың дұрыс жасалуында жатыр. Олардың атаулары мынадай:

• Томаға – құстың екі көзін саңылау қалдырмай жауып тұратын бас киім. Томаға былғарыдан қос сай, үш сай немесе төрт сай етіп тігіледі. Құс аяғымен қағып түсірмес үшін оған тамақ бау тағылады.
• Балақ бау – қолға түскен құстың аяғын қатты қыспайтындай етіп киізден сақина тігеді де, оның сыртын былғарымен қаптайды. Сол былғарыға ұзындығы екі сүйемдей ғана қайыс таспа немесе шыжым жіп тағып, ұшына жеңіл шығыршық өткізеді. Балақ бау, біріншіден, қолдағы құсты тұқырта ұстап, орнықты отырғызу үшін керек. Екіншіден, тұғырда мазасыз болмау үшін, үшіншіден, желі бауды өткізу үшін қажет.
• Желі бау – балақ баудың қос шығыршығынан өткізетін, басында түйін тығырығы бар шыжым жіп. Желі бау құсты шырғаға тартқанда немесе қолға жаңадан түскен бүркітті баулығанда қажет.
• Шыжым – құстың қашып кетпеуі үшін жасалған арқан.
• Тұғыр – бүркіттің құйрығы жерге тимейтіндей етіп жасалған ағаш сəкі, құсты қондырып қоятын орын. Тұғырды ұстаның шеберлігіне қарай əр түрлі етіп жасай береді.
• Ырғақ – асау құсты көндіруге арналған орнықсыз, əткеншек сияқты тербеліп тұратын ырғақты тұғыр.Құндақ немесе бөлеуді жасау үшін талды бауырлап шабады да, дөңгелете иіп отырып, екі басын біріктіреді. Сонан соң шеңбердің ішіне жиі етіп күлдіреуіш салады. Мұнан əрі пішіп отырып, дөп-дөңгелек көрпеше тігеді. Əдетте, күнімен аңға салынған құстың қуаты азайып, кешкі салқынға шыдамайтын кездері болады. Сондай шақта бүркіттің аяғын бауырына алғызып, бөлеуге жатқызады.
• Бүркіт балдақ немесе қолдық – құсбегінің құс ұстап отырған қолы талмас үшін сүйеп отыратын аша ауыз ағаш. Балдақтың бір жағына бүлдірге тағылады да, ер-тоқымның алдыңғы қапталынан өткен шеттікпен байланыстырады.
• Сапты аяқ (жемсауыт) – бүркітке жем салып беру үшін пайдаланылады. Оның қысқа ғана сабы бар, ернеуі жайпақ, сопақша болып келеді.
• Түтік немесе шүмек – құстың ішін шаю үшін, су беру үшін тырнаның жілігінен немесе ағаштан бір басын жайпақ ауызды етіп жасайды.
• Жемқалта – аңға шыққанда құсты шақыратын жем салынған қалта.

Бүркіті бар үйде жын-шайтан болмайды деген ұғым бар. Оның қанат, құйрық қауырсынын, бас терісін, тұяғын, аяғын үйдің төріне, тұскиізге, жас баланың бесігінің бас жағына іліп қояды. Қасиетті құс адамды бəле-жəледен, көз-сұқтан сақтайды, баланы шошынудан қорғайды дегенді білдіреді.

Дереккөздер

«Сен білесің бе?» энциклопедиясы./Құраст.: Қ.Ж. Райымбеков, Қ.Т. Байғабылова. – Алматы: «Аруна» баспасы. – 700 бет. ISBN 9965-26-407-4